Ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach

Brak wpisu w świadectwie pracy o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach

Podstawę prawną niniejszej odpowiedzi stanowi ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwana dalej ustawą, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Z treści Pana pytania wynika, że dysponuje Pan świadectwem pracy, które nie wskazuje, że praca była wyłącznie wykonywana na stanowisku kierowcy pojazdów pow. 3,5 t. Mniemam, że poprawne świadectwo pracy jest niezbędne Panu do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu 15 lat pracy w warunkach szczególnych, przy jednoczesnym zachowaniu pozostałych warunków przewidzianych prawem. Z treści Pana pytania wynika, że głównym zakresem obowiązków było kierowanie pojazdami ciężarowymi o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej. 3,5 t. Ponadto kierował Pan autobusami oraz ciągnikiem z przyczepą.

Poniższa odpowiedź będzie przedstawiała dwie możliwości ustalenia, że świadczył Pan pracę w warunkach szczególnych przez okres co najmniej 15 lat. W pierwszej części przedstawię możliwość dochodzenia prawa do emerytury na drodze sądowej. Druga cześć będzie poświęcona możliwości ustalenia, że świadczona praca była świadczona w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze.

Jak udowodnić pracę w szczególnych warunkach?

Jeżeli zatem w dniu 31 grudnia 1998 r. miał Pan 15 lat pracy w szczególnych warunkach oraz staż pracy 25 lat, a także nie przystąpił Pan do otwartego funduszu emerytalnego (lub przekaże środki na rzecz budżetu państwa), będzie się Pan mógł ubiegać o emeryturę.

Należy również wskazać, że prace, które są uznane za pracę w warunkach szczególnych, zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Proszę także pamiętać, że aby praca została zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach, musi być świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ów staż pracy w warunkach szczególnych należy udowodnić przed ZUS-em za pomocą dokumentów – świadectw pracy i zaświadczeń wydawanych przez pracodawców. Jeżeli ZUS odmówi prawa do emerytury, można wnosić odwołanie do sądu, wtedy okoliczność pracy w szczególnych warunkach można udowadniać poza dokumentami również zeznaniami świadków.

Praca kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych, a także praca kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych stanowi pracę wskazaną w Dziale A Wykazie VIII poz. 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odmowie przyznania prawa do emerytury za pracę w szczególnych warunkach

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zasadne jest odwołanie się do sądu od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odmowie przyznania prawa do emerytury. Szansą dla Pana jest treść art. 473 Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie: K.p.c.), zgodnie z którym „w sprawach przewidzianych w niniejszym dziale [postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych] nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron”. Innymi słowy, w postępowaniu przed sądem, także wówczas, gdy przedmiotem sporu jest prawo do nabycia emerytury za pracę w warunkach szczególnych, fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy mogą być dowodzone wszelkimi dostępnymi środkami, a do sądu należy ocena ich wiarygodności.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego w tej materii jest jednolite i nie budzi żadnych wątpliwości. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996 r. (sygn. akt II URN 3/95) „w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w § 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 ze zm.) dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami”.

Zgodnie z § 20 pkt 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń wysokość zarobków ubezpieczony powinien udowodnić zaświadczeniami pracodawców. Powyższe ograniczenie nie obowiązuje w postępowaniu sądowym, w którym Pan jako strona może dopuścić dowód z zeznań świadków i żądać przesłuchania siebie w charakterze strony. Taką możliwość daje przepis art. 473 K.p.c., który stanowi, że w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przed sądem nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych. Ten wyjątek od ogólnych zasad wynikających z art. 247 K.p.c. sprawia, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane i ich dopuszczenie za celowe.

Pozwolę sobie zatem wskazać, że jeżeli żyją jeszcze Pana koledzy, z którymi świadczył Pan pracę na takim samym stanowisku bądź którzy wiedzieliby, jaki był zakres Pańskich obowiązków (np. woził ich Pan do pracy, widzieli, jak pracował Pan przy załadunku, kierował pojazdami pow. 3,5 t), należy ustalić ich dane teleadresowe i wezwać w charakterze świadków na okoliczność ustalenia zajmowanego stanowiska pracy. Warto także się zastanowić, czy któryś kolega, który zajmował takie samo lub podobne stanowisko, nie dostał już emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W takim przypadku należy zawnioskować o powołanie akt takiej sprawy jako dowodu w sprawie. Sądy co do zasady, mając na uwadze wyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla sprawy, dopuszczają i przeprowadzają dowód z zeznań świadków i akt rentowych innych pracowników. Wynika to bowiem z faktu, że pracownik z uwagi na źle wystawione świadectwo pracy zostałby pozbawiony prawa, które mu przysługuje.

Należy wyraźnie podkreślić, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie przyzna Panu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ posiadane przez Pana dokumenty są niewystarczające i nie wykazują pracy w szczególnych warunkach. Inne rygory dowodowe obowiązują przed sądem, co wskazałem powyżej.

Droga zatem dochodzenia swoich praw jest następująca: w pierwszej kolejności powinien Pan złożyć wniosek do ZUS-u, który na skutek takiego wniosku wyda decyzję odmowną. Następnie należy złożyć odwołanie od tej decyzji do sądu okręgowego właściwego dla Pana (podany w pouczeniu w decyzji odmownej), wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do emerytury za pracę w warunkach szczególnych i jednocześnie o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z przesłuchania stron, z ograniczeniem do przesłuchania Pana jako wnioskodawcy, a także dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków (należy wskazać ich z imienia i nazwiska)

Proszę również pamiętać, że aby praca została uznana za pracę w szczególnych warunkach, musiała ona być świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Pozew o ustalenie wykonywania pracy w warunkach szczególnych

Druga możliwość to prawo wystąpienia do sądu z pozwem o ustalenie, że praca świadczona przez Pana w okresie od 1 stycznia 1983 r. do 31 grudnia 1990 r. wykonywana była na stanowisku kierowcy i wiązała się z obowiązkiem kierowania samochodami ciężarowymi o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t, specjalizowanych, specjalistycznych, a także prowadzenia ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych.

Orzecznictwo dopuszcza bowiem możliwość wytoczenia powództwa o ustalenie wykonywania pracy w warunkach szczególnych. Zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 2004 r. (sygn. akt II SA 4780/03) „roszczenia byłych pracowników o ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze mogą być skutecznie dochodzone tylko przeciwko byłemu pracodawcy lub jego następcy prawnemu”. Powyższy pogląd zgodny jest z prezentowanym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lipca 2002 r. (sygn. akt III KKO 2/02).

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie może zmierzać do uzyskania dowodów na potrzeby innego postępowania. Innymi słowy, jeżeli w chwili obecnej spełnia Pan wszystkie przewidziane prawem wymogi do uzyskania emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, za wyjątkiem wymaganych 15 lat pracy stale i pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, zasadne jest wystąpienie do ZUS z wnioskiem o emeryturę, a następnie złożenie odwołania do sądu.

W sytuacji, kiedy nie osiągnął Pan jeszcze wieku emerytalnego, zasadne jest wystąpienie do sądu z powództwem o ustalenie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Wykluczona jest bowiem sytuacja, w której wystąpiłby Pan z pozwem o ustalenie, zamierzając następnie złożyć wniosek o emeryturę. Wówczas bowiem mamy do czynienia z sytuacją, w której pozew o ustalenie zmierzać ma do uzyskania dowodów, a to jak wskazano powyżej jest niedopuszczalne. Z pozwem o ustalenie może wystąpić tylko osoba, która ma interes prawny w stwierdzeniu, że wykonywana praca była pracą w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Ustalenie takie może nastąpić, jeżeli uzyska Pan prawo do emerytury za kilka lat i w chwili obecnej obawia się Pan, że świadkowie mogą nie dożyć chwili, kiedy będzie Pan dochodził prawa do emerytury przed sądem.