Ustalenie opiekuna prawnego dla wujostwa

Jeżeli jest zgoda osoby, która miałaby zostać skierowana do domu opieki społecznej, to sprawa jest niezbyt skomplikowana – jeżeli są miejsca w placówce (a w tym przypadku chodziłoby o warunki dla małżonków). Jeśli zaś osoba potrzebująca pomocy sprzeciwia się umieszczeniu jej w placówce opiekuńczej, to sprawa się komplikuje.

Pełną zdolność do czynności prawnych człowiek uzyskuje wraz z ukończeniem 18 roku życia – art. 10 Kodeksu cywilnego (K.c.). Zachowuje ją aż do śmierci (chyba że zostanie ubezwłasnowolniony); nie ma żadnej górnej prawnej granicy wieku. Człowiek jest uprawniony decydować sam o swoich sprawach „bezterminowo”.

Sytuacja Pani wujostwa wskazuje na potrzebę interwencji zewnętrznej – także z uwagi na interes prawny Pani lub Pani Brata. Mam na uwadze to, że zdarzające się rozbieżności w wykładni prawa mogą okazać się groźne w przypadku nieszczęśliwych okoliczności; czasami dochodzi (np. pod wpływem mediów) do „szukania winnego”, nawet rzeczywiście na siłę. Może dojść, przykładowo, do oskarżenia o zostawienie osoby wymagającej pomocy i do problemów z uwagi na art. 209 Kodeksu karnego (K.k.). O sytuacji Starszych Państwa wypada powiadomić „opiekę społeczną” – przynajmniej szczebla gminnego (gminy, w której ci Państwo mieszkają). W ważnych sprawach przydaje się nie tylko pisemne załatwianie spraw, ale również składanie pism (np. w sekretariacie instytucji) za pokwitowaniem przyjęcia lub wysyłanie ich listami poleconymi (np. z opcją „za zwrotnym potwierdzeniem odbioru”).

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej w swym artykule 59 ustęp 3 stanowi: „W razie niemożności umieszczenia w domu pomocy społecznej z powodu braku wolnych miejsc, powiadamia się osobę o wpisaniu na listę oczekujących oraz o przewidywanym terminie oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej”. Z tego przepisu wynika założenie zgody potencjalnego pensjonariusza na umieszczenie w domu pomocy społecznej.

Wymieniony art. 59 ustawy o pomocy społecznej przewiduje dwa rodzaje decyzji: o skierowaniu do domu pomocy społecznej oraz o przyjęciu do domu pomocy społecznej; punktem wyjścia jest skierowanie do domu pomocy społecznej. W wielu rodzajach spraw osoby z nieco dalszej rodziny, a nawet osoby spoza kręgu rodzinnego, mogą być pełnomocnikami – art. 98 i następne K.c.; to obejmuje, między innymi, sprawy załatwiane według Kodeksu postępowania administracyjnego (K.p.a.), który stosuje się (nie tylko) w sprawach z zakresu opieki społecznej. Starsi Państwo (a faktycznie teraz Pani ciocia) mogą udzielić pełnomocnictw(a) do załatwiania różnych spraw; w tym z zakresu pomocy społecznej, np. przydzielenie opiekunki, usługi transportowe (np. w drodze do lekarza, skierowanie do domu pomocy społecznej). Pani byłoby łatwiej załatwiać sprawy, mogąc okazać pełnomocnictwo – a pełnomocnictwo powinno zostać udzielone na piśmie.

Oczywiście może Pani (lub brat) podjąć samodzielnie starania o wydanie decyzji kierującej Starszych Państwa do domu pomocy społecznej, ale proszę liczyć się z tym, że sprzeciw cioci mógłby zniweczyć wcześniejsze ustalenia, a przynajmniej opóźnić załatwianie sprawy (w tym zaś czasie ewentualnie wolne miejsca w domu pomocy społecznej mogłyby zostać przydzielone komuś innemu). Materia jest delikatna: z jednej strony dążenie do udzielenia kompleksowej pomocy, zaś z drugiej strony wolność (np. przejawiająca się w niechęci do opuszczenia własnego domu). Warto dodać, że bezprawne pozbawienie człowieka wolności jest przestępstwem (art. 199 K.k.). Wyniki badań lekarskich, notatki lub raporty pielęgniarki środowiskowej (o której wizyty warto się starać, nawet mimo możliwego „marudzenia” w ośrodku zdrowia) mogłyby się przydać w dalszych staraniach – zarówno w przypadku postępowania przed „opieką społeczną”, jak i na drodze sądowej.

Przed przejściem do zagadnień związanych z sądownictwem trzeba zaakcentować to, że pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny. Artykuł 59 ustęp 1 ustawy o pomocy społecznej brzmi: „Decyzję o skierowaniu do domu pomocy społecznej i decyzję ustalającą opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wydaje organ gminy właściwej dla tej osoby w dniu jej kierowania do domu pomocy społecznej”. Wprawdzie dzieci rodzeństwa są poza kręgiem osób zobowiązanych do uiszczania opłat, ale do takich opłat mogą zobowiązać się umownie także inne osoby (umów z tego zakresu dotyczy zwłaszcza art. 103 ustawy o pomocy społecznej). Zwracam uwagę na ten aspekt, ponieważ zdarzają się różne „sztuczki” (w tym „podchody”) osób z „opieki społecznej”. Także w kontaktach z nimi należy unikać podpisywania dokumentów (nawet małych „karteluszków”) bez dokładnego zapoznania się z całą treścią, której dotyczyć miałby składany podpis. Jedno to podpisanie się pod podaniem (wnioskiem) o skierowanie kogoś do domu opieki społecznej – drugie zaś wyrażenie zgody na ponoszenie odpłatności za pobyt innej osoby w domu pomocy społecznej. Proszę również w przyszłości rozsądnie składać oświadczenia co do spadku (art. 1012 i następne K.c.) – chodzi nie tylko o ewentualne długi spadku, ale i ewentualny obowiązek zwrotu „opiece społecznej” kosztów świadczeń z „opieki...” (art. 96 ustawy o pomocy społecznej).

Większej wartości majątek (w tym nieruchomość) może skutkować odmową udzielenia świadczeń z pomocy społecznej (art. 12 ustawy o pomocy społecznej). Może dojść do sytuacji, w której zajdzie potrzeba zbycia jakiegoś składnika majątkowego (np. nieruchomości) Pani wujostwa. Także dlatego może przydać się zawnioskowanie o ubezwłasnowolnienie – zapewne całkowite (art. 13 K.c.) wujka oraz częściowe (art. 16 K.c.) Pani cioci. Wnioski o ubezwłasnowolnienie kieruje się do sądu okręgowego – art. 544 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.). Ponieważ Pani (jak i brat) jest poza gronem potencjalnych wnioskodawców (art. 545 K.p.c.), może wchodzić w grę jedno z dwóch rozwiązań: powiadomienie „sądu opiekuńczego” (czyli jednego z wydziałów sądu rejonowego) o sytuacji Starszych Państwa lub skierowanie prośby (podania) do prokuratury – by prokurator zawnioskował o ich ubezwłasnowolnienie.

Osobie niepełnosprawnej niekiedy przydaje się kurator ustanawiany na podstawie art. 183 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), ale – zwłaszcza z uwagi na nastawienie Pani cioci do pomysłu korzystania z domu pomocy społecznej – takie rozwiązanie chyba w tym przypadku byłoby mało przydatne (choć postępowanie jest prostsze i zazwyczaj krótsze od sprawy z wniosku o ubezwłasnowolnienie). Wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej kieruje się do „sądu opiekuńczego” (czyli do wydziału sądu rejonowego). Także „sąd opiekuńczy” ustanawia kuratora (dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo) albo opiekuna (dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie). Kandydat na kuratora lub opiekuna powinien zapoznać się z art. 145 i następnymi (niemalże do końca) K.r.o.; te przepisy (wprost traktujące o opiece nad małoletnim) mają odpowiednie zastosowanie do opieki nad ubezwłasnowolnionym oraz do różnych rodzajów kurateli – chodzi (między innymi) o nadzór „sądu opiekuńczego”.

Gdyby prokurator wystąpił o ubezwłasnowolnienie, to mogłoby dojść do ustanowienia (przez sąd rozpatrujący wniosek o ubezwłasnowolnienie) doradcy tymczasowego (art. 548 K.p.c.). Doradca taki (będący odpowiednikiem kuratora dla ubezwłasnowolnionego częściowo) mógłby podjąć starania różnego rodzaju – w tym dotyczące skierowania do domu opieki społecznej. Opór Starszych Państwa (a zwłaszcza faktycznie Pani cioci) przed takim skierowaniem przemawia za tym, by do sądu (np. rozpatrującego sprawę o ubezwłasnowolnienie) kierować odpowiednio precyzyjne wnioski – np. dotyczące starań o skierowanie do domu pomocy społecznej.

W przypadku zgody sądu, do samego ubezwłasnowolnienia mogłoby dojść później (np. po umieszczeniu Starszych Państwa w odpowiedniej placówce). Samo postępowanie (art. 544 i następne K.p.c.) o ubezwłasnowolnienie zapewne potrwałoby parę miesięcy – zwłaszcza z uwagi na potrzebę przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych (np. z zakresu psychiatrii).

Podsumowując: opiekuna ustanawia się dla ubezwłasnowolnionego całkowicie, kuratora ustanawia się dla ubezwłasnowolnionego częściowo, a ponadto można ustanowić doradcę tymczasowego (art. 548 K.p.c.) na czas prowadzenia sprawy z wniosku o ubezwłasnowolnienie.

Na koniec proszę jeszcze rozważyć udzielenie pełnomocnictwa. Człowiek może wiele swych spraw powierzyć komuś innemu na podstawie takiego umocowania. To może być optymalne rozwiązanie, jeżeli nie ma przesłanek do ubezwłasnowolnienia – zwłaszcza cioci.