Upadłość spółki z o.o. bez majątku

Podstawy do ogłoszenia upadłości spółki

Spółka w świetle prawa byłaby dłużnikiem, u którego powstała podstawa do ogłoszenia upadłości.

W takim stanie rzeczy istotna jest tzw. podstawa ogłoszenia upadłości oraz ocena, w jakim czasie ona powstała. Pozwala to na ustalenie w dalszej kolejności, czy zarząd złożył wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania naprawczego we właściwym czasie.

Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (P.u.n.) wskazuje w art. 21 ust. 1-3, że:

„1. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

2. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek, o którym mowa w ust. 1, spoczywa na każdym, kto ma prawo go reprezentować sam lub łącznie z innymi osobami.

3. Osoby, o których mowa powyżej ust. 1 i 2, ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku w terminie określonym w ust. 1”.

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Z tego art. wynika, że w razie wystąpienia podstawy ogłoszenia upadłości zarząd powinien zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości. Obowiązek ten nie jest zależny od tego, czy dana spółka ma środki na opłacenie wniosku.

Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny – jest to podstawa ogłoszenia upadłości. A co do zasady dłużnika uważa się za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o.

Kodeks spółek handlowych (K.s.h.) zawiera regulację dotycząca odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o., zawartą w art. 299:

„§ 1. Jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania.

§ 2. Członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności, o której mowa w § 1, jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

§ 3. Przepisy § 1 i § 2 nie naruszają przepisów ustanawiających dalej idącą odpowiedzialność członków zarządu”.

Przesłankami odpowiedzialności ustanowionej w art. 299 K.s.h. są:

1. istnienie w czasie, kiedy dana osoba była członkiem zarządu spółki z o.o., określonego zobowiązania tej spółki,
2. stwierdzonego w tym czasie lub później tytułem egzekucyjnym (uchwała Sądu Najwyższego z 15 czerwca 1999 r., III CZP 10/99, OSNC 1999, nr 12, poz. 203; wyrok SN z 28 września 1999 r., II CKN 608/98, OSNC 2000, nr 4, poz. 67) oraz
3. bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce.

Odpowiedzialność zarządu za majątek spółki

Członek zarządu odpowiada za różnicę w potencjale majątkowym spółki, jeśli wystąpiła, do której nie doszłoby, gdyby we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wniesiono wniosek o wszczęcie postępowania układowego.

Prezes zarządu, jeżeli chce się uwolnić od tej odpowiedzialności, powinien móc wykazać, że:

1. zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło we właściwym czasie lub
2. wszczęcie postępowania układowego nastąpiło we właściwym czasie (czy też brak w ogóle podstaw do zgłoszenia takiego wniosku w okresie pełnienia funkcji członka zarządu) albo
3. nie zawinił w kwestii niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego bądź wierzyciel nie poniósł szkody wskutek spóźnionego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego (wyrok SN z 21 lutego 2002 r., IV CKN 793/00, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna 2003/2/22).

Wykazanie przez członków zarządu, że wniosek o ogłoszenie upadłości spółki został złożony we właściwym czasie, oznacza uznanie braku związku między pełnieniem funkcji przez członków zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki. Podobnie jest przy wykazaniu, że podczas pełnienia funkcji w zarządzie nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości lub z podaniem o wszczęcie postępowania układowego.

Gdy spółka zaprzestała płacenia długów jeszcze przed wejściem danej osoby w skład zarządu, nie ma do niej bezpośredniego zastosowania art. 21 P.u.n. Można jedynie przyjąć, stosując ten przepis odpowiednio, że członkowie zarządu powinni wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości spółki w terminie dwóch tygodni, licząc od dnia swego powołania w skład zarządu.

Członek zarządu zwolni się od odpowiedzialności przez wykazanie, że choć nie złożył wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie, to nie było to przyczyną szkody powoda. Chodzi o wykazanie, że powód nie uzyskałby w postępowaniu upadłościowym, choćby zostało ono wszczęte we właściwym czasie, zaspokojenia swej należności ze względu na brak wystarczającego majątku spółki. Pozwany powinien zatem udowodnić, odwołując się do stanu majątkowego spółki istniejącego w czasie właściwym do zgłoszenia upadłości oraz uwzględniając określoną w art. 342 P.u.n. kolejność zaspokajania się z masy upadłości, że na zaspokojenie należności powoda nie starczyłoby środków wchodzących w skład masy upadłości (wyrok SN z 28 września 1999, II CKN 608/98, i z 16 grudnia 1999 r., II CKN 630/98).

Odpowiedzialność przewidzianą w art. 299 K.s.h. wyłącza samodzielnie złożony wniosek członka zarządu spółki z o.o. o ogłoszenie upadłości (wyrok SN z 7 listopada 2008 r., II CSK 255/08).

Członek dwuosobowego zarządu spółki z o.o., w której obowiązuje zasada reprezentacji łącznej, może sam wnieść za upadłego zażalenie na postanowienie o ogłoszeniu upadłości, wydane na wniosek złożony za spółkę tylko przez drugiego członka zarządu (uchwała SN z 7 maja 2009 r. w sprawie III CZP 12/09 OSNC-ZD z 2009 nr 3 poz. 69).

Sąd oddala wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 1 P.u.n.).

Kiedy sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości?

Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 2 P.u.n.).

Gdy zostanie uprawdopodobnione, że obciążenia majątku dłużnika są bezskuteczne według przepisów ustawy albo gdy dokonane zostały w celu pokrzywdzenia wierzycieli, jak również gdy zostanie uprawdopodobnione, że dłużnik dokonał innych czynności prawnych bezskutecznych według przepisów ustawy, którymi wyzbył się majątku wystarczającego na zaspokojenie kosztów postępowania – wskazanych powyżej zasad nie stosuje się.

Należałoby złożyć wniosek o upadłość.

W opisanej sytuacji istnieje jednak obawa jego oddalenia z uwagi na brak środków i majątku wystarczającego na pokrycie kosztów postępowania. A to oznacza potencjalną odpowiedzialność za długi spółki.

Jego złożenie mogłoby spotkać się z przyjęciem przez sąd i ogłoszeniem upadłości (aczkolwiek nie liczyłbym na to zbytnio).

Termin na złożenie wniosku o upadłość

Jako zasadniczy termin na zgłoszenie wniosku o upadłość uznaje się dwutygodniowy termin. Jeżeli właściwy sąd dla spraw upadłościowych i naprawczych oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 P.u.n., tzn. z powodu braku majątku na zaspokojenie kosztów postępowania, to tym samym zgłoszony wniosek o upadłość uznany będzie za spóźniony w stosunku do „właściwego czasu”. Skoro zgodnie z art. 2 P.u.n. postępowanie upadłościowe należy prowadzić tak, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu, a jeśli racjonalne względy na to pozwolą – dotychczasowe przedsiębiorstwo dłużnika zostało zachowane, to oddalenie wniosku dłużnika o ogłoszenie upadłości na podstawie art. 13 ust. 1 P.u.n. samo w sobie rozstrzyga, że w dacie wniesienia wniosku o ogłoszenie upadłości wniosek ten był spóźniony, tj. nie był złożony „we właściwym czasie”.

Brak majątku dłużnika na zaspokojenie długów uniemożliwia spełnienie celu postępowania upadłościowego, a co za tym idzie uzasadnia uznanie wniosku dłużnika za spóźniony, jeżeli został on z tych powodów oddalony przez sąd.

W orzecznictwie sądowym stwierdza się, że nie zwalnia zarządu spółki z o.o. z odpowiedzialności za jej długi złożenie wniosku w momencie, w którym wniosek o upadłość musi zostać oddalony, bo majątek dłużnika nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego (wyrok SN z 7 maja 1997 r., II CKN 117/97, Lex nr 50 806).

Pozostają więc inne przesłanki uwalniające od odpowiedzialności. Byłyby one konieczne do wykazania w razie procesu przeciwko prezesowi zarządu o zapłatę przez niego zobowiązań spółki. Byłoby to wykazanie przez prezesa, że:

1. zgłoszenie wniosku o wszczęcie postępowania układowego nastąpiło we właściwym czasie,
2. nie istniały w ogóle podstawy do zgłoszenia takiego wniosku w okresie pełnienia funkcji członka zarządu,
3. niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy,
4. pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Ogłoszenie upadłości zgłoszone przez dłużnika

Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza dłużnik, powinien we wniosku dodatkowo określić, czy wnosi o ogłoszenie upadłości z możliwością zawarcia układu, czy też o ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację jego majątku. Ponadto do wniosku powinien dołączyć:

• aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników;
• bilans sporządzony dla celów tego postępowania na dzień nie późniejszy niż trzydzieści dni przed dniem złożenia wniosku;
• spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty, a także listę zabezpieczeń dokonanych przez wierzycieli na jego majątku wraz z datami ich ustanowienia;
• oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku;
• spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty;
• wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi;
• informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika hipotek, zastawów, zastawów rejestrowych i zastawów skarbowych oraz innych obciążeń podlegających wpisowi w księdze wieczystej lub w rejestrach, jak również o prowadzonych innych postępowaniach sądowych lub administracyjnych dotyczących majątku dłużnika;
• informację o miejscu zamieszkania reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.

Dłużnik nie ma obowiązku informowania wierzycieli o tym, że złożył wniosek o ogłoszenie upadłości. Wyjątkiem są spółki funkcjonujące w obrocie publicznym, na które nałożone są określone obowiązki informacyjne. Ale spółki z o.o. funkcjonują poza giełdą i na nich taki obowiązek nie ciąży.

W przypadku ogłoszenia upadłości – na podstawie spisu wierzycieli – o ogłoszeniu upadłości są oni informowani we właściwym dla postępowania upadłościowego trybie przez inne niż dłużnik podmioty.