Umowa w świetle przepisu art. 353 (1) K.c.

Zasada swobody umów

Zgodnie z art. 353¹ Kodeksu cywilnego¹ strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Przepis powyższy ustanawia zasadę swobody umów, opierającą się na autonomii woli stron, która jest podstawową zasadą prawa zobowiązań. Zgodnie z nią strony mogą same, w dowolny sposób ustalać warunki, na jakich zawierają umowę. Dotyczy to zarówno umów dwustronnych, jak i wielostronnych. Nie dotyczy natomiast stosunków prawnych, które umowami nie są, w szczególności stosunków wynikających z prawa rzeczowego, spadkowego, czy rodzinnego. Zasada swobody umów może podlegać ograniczeniom na mocy Kodeksu cywilnego¹ lub innych ustaw, a także z uwagi na właściwości danej umowy i zasady współżycia społecznego. Ograniczenia zasady swobody umów mogą dotyczyć zarówno treści, jak i celu umowy.

Na czym polega ograniczenie swobody umów?

 Ograniczenie zasady swobody umów, polegające na konieczności respektowania natury danego stosunku prawnego, należy interpretować zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego² w dwojaki sposób. Interpretacja szersza prowadzi do uznawania za sprzeczne z naturą zobowiązania takiego zniekształcenia umowy typowej, znanej prawu zobowiązań, które wykracza poza ramy stosunku umownego, akceptowanego w sferze danego ustawodawstwa, gdy jednocześnie nie istnieje podstawa do rozumienia stosunku jako umowy o charakterze mieszanym, którą strony pragną zawrzeć. Interpretacja węższa oznacza sprzeczność przewidywanych warunków umowy z jakąkolwiek rozsądną wykładnią stosunku prawnego mieszczącego się w sferze dostępnych naszemu ustawodawstwu instytucji.

Ustawowe ograniczenia swobody zawierania umów

Swoboda kształtowania treści umowy cywilnoprawnej może być ograniczona również na mocy przepisów o charakterze bezwzględnie obowiązującym, czyli wiążących strony niezależnie od ich woli. Na przykład nieważne będzie postanowienie umowne, na mocy którego strona zrzeka się uprawnienia do wypowiedzenia umowy-zlecenia z ważnych powodów, gdyż będzie to niezgodne z art. 746 § 3 Kodeksu cywilnego.

Zasady współżycia społecznego

 Ograniczeniem zasady określonej w art. 353¹ K.c. jest także wymóg, zgodnie z którym treść i cel umowy nie może sprzeciwiać się zasadom współżycia społecznego. Kodeks cywilny nie definiuje tego pojęcia, pozostawiając ocenę zgodności umowy z zasadami współżycia społecznego orzecznictwu. Próbę zdefiniowania klauzuli „zasad współżycia społecznego” podjął Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 27 października 2004 r.³, stwierdzając, że w art. 353¹ K.c. chodzi o nakaz minimum takiego uregulowania treści stosunku prawnego, które nie będzie sprzeciwiało się przyjętym w społeczeństwie kryteriom uczciwego i lojalnego postępowania.

___________________________

¹ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)

² Uchwała Sądu Najwyższego Izba Cywilna z dnia 28 kwietnia 1995 r. (III CZP 166/94)

³ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2004 r. (IV CK 122/04)

Poprzedni materiał

Następny materiał