Umowa o świadczenie usług uwzględniająca inflację oraz niestabilną sytuację gospodarczą

Przesłanki uznania przez sąd nadzwyczajnej zmiany stosunków w umowach cywilnoprawnych

Stosownie do Kodeksu cywilnego (K.c.):

„Art. 357¹. Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.”

Na klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków można powołać się na drodze sądowej. Aczkolwiek nie jest wyklucza droga polubowna – zmiany umowy lub zapisania w niej klauzul indeksacyjnych do przyjęcia dla obydwu stron.

W projekcie umowy, którą Państwo przedłożyli, a konkretnie w zacytowanym paragrafie zwrot „W sytuacjach nadzwyczajnej zmiany cen żywności” literalnie odnosi się tylko do cen żywności. Można go uznać za element „nadzwyczajnej zmiany stosunków”. Nie są w nim jednak brane pod uwagę ceny innych elementów, jakie składają się na wykonanie umowy: przygotowanie posiłków, dowiezienie, zabezpieczenie, odbiór odpadów i pozostałości itd.

Realne wskaźniki, waloryzacja wynagrodzenia – zmiana umowy, zawarcie aneksu

Nadzwyczajna zmiana cen żywności pozwala Państwa firmie na jednostronną zmianę ceny tylko w oparciu o nieostre i nie do końca sprecyzowane kryterium. Aby druga strona nie kwestionowała zasad indeksacji – klauzula powinna odnosić się do realnych wskaźników, możliwych do zweryfikowania.

Nie ma przeszkód, aby strony uwzględniły ustawowe przesłanki waloryzacji wynagrodzenia w drodze zmiany umowy (zawarcia aneksu), bez wdawania się w spór sądowy. Przepisy dają podstawę do zwiększenia wynagrodzenia zarówno tam, gdzie nie było żadnych klauzul waloryzacyjnych, jak i tam, gdzie one były, ale przewidywały mniejszą niż konieczna podwyżkę. Oczywiście zawsze niezbędna jest analiza wpływu nadzwyczajnego i nieprzewidywalnego wzrostu cen na warunki konkretnego kontraktu, ale zwracamy jednocześnie uwagę, że oceniając przesłanki waloryzacji dla podobnych kontraktów, zamawiający może posługiwać się analizami o ogólniejszym charakterze.

Odstąpienie od umowy, gdy realizacja usług grozi stratą

Brak satysfakcjonującej indeksacji dla Państwa firmy to ewentualność odstąpienia od umowy. Zwracam jednak uwagę na konieczność uwzględnienia wszystkich kosztów związanych z odstąpieniem wykonawcy od umowy, a także czynników społecznych, w tym nawet utrzymania konkurencji na rynku. Często porównanie prawdopodobnych w konkretnych okolicznościach scenariuszy może prowadzić do wniosku, że działaniem, które można ocenić jako niegospodarne, byłaby odmowa podwyższenia wynagrodzenia wykonawcy umowy.

Zmiana w zapisach Państwa umowy może przybrać formę:

1. zmiany wysokości wynagrodzenia wykonawcy, wprowadzenia do umowy klauzuli waloryzacyjnej (określającej limit waloryzacji), lub
2. zmiany dotychczasowej klauzuli, np. przez podwyższenie wcześniej przyjętego limitu waloryzacji.

Zmiana wynagrodzenia jest możliwa również wtedy, gdy zamawiający przewidział klauzulę waloryzacyjną i jest ona niewystarczająca do zniwelowania niemożliwych do przewidzenia skutków spowodowanych zmianą okoliczności realizacji umowy.

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych jako klauzula indeksacyjna w umowie

Ceny towarów i usług konsumpcyjnych wydają się wskaźnikiem odpowiednim dla potrzeb klauzuli indeksacyjnej. Z tym że w przypadku potrzeby zmiany cen częściej niż raz w roku wskaźnik ten powinien być brany pod uwagę jako wskaźnik miesięczny, ratalny, półroczny. Dodatkowo należałoby usidlić, czy wskaźnik ten ma być:

1. wskaźnikiem liczonym za dany okres w stosunku do poprzedniego okresu, czy

2. wskaźnikiem liczonym za dany okres w stosunku do tego samego okresu z roku poprzedniego.

W projekcie Państwa umowy wskaźnikiem indeksacji jest „wskaźnik wzrostu cen i usług konsumpcyjnych za rok poprzedni ogłaszany przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczpospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Jest on podstawą do indeksacji cen raz w roku. A celem klauzuli byłoby ustalenie, że indeksacja ma miejsce częściej niż raz w roku. Jednak nie można sobie zagwarantować dowolności w takich zmianach. Propozycja zapisów: zmiana treści cytowanego paragrafu oraz dodanie kolejnego:

• Stawka całodziennego wyżywienia określona w ust. 4 podlega waloryzacji, gdy ogłaszany przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w komunikacie na stronach stat.gov.pl wskaźnik wzrostu cen i usług konsumpcyjnych za dany kwartał kalendarzowy w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego jest wyższy niż 3,0%. Zwaloryzowana stawka całodziennego wyżywienia ma zastosowanie od miesiąca następnego po miesiącu ogłoszenia przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego wskaźnika.
• Zmiana stawki całodziennego wyżywienia określona w ust. 4, w trybie określonym w ust. 9 nie stanowi zmiany umowy i nie wymaga jej zmiany.

Z zasady wskaźnik ten ogłaszany jest w następnym miesiącu po kwartale. Nowe ceny obowiązywałyby więc od miesiąca kolejnego. Zachętą dla drugiej strony (zleceniodawcy) powinno być ustalenie, że jeżeli wskaźnik jest mniejszy niż 3,0%, nie ma waloryzacji. Wskaźnik mniejszy niż 3% miał miejsce ostatnio w IV kwartale roku 2020 oraz w latach wcześniejszych przed tym kwartałem. I można uznać, że nie ulegnie to zmianie przez najbliższe 2-3 lata. I na koniec dodam, że Państwa kontrahent, czyli przedszkole, może wprowadzić do swojej umowy z rodzicami analogiczne klauzule.

Nie proponuję indeksacji miesięcznej, dwumiesięcznej albowiem związane byłoby to z dodatkowym nakładem pracy, liczeniem oraz zmianami zapisów.