Co jest lepsze testament czy umowa dożywocia?

Dokonanie darowizny lub zapisanie majątku w testamencie jednemu z dzieci a zachowek

Jeśli Pana mama dokona darowizny dla Pana lub spisze testament na Pana rzecz, to niestety po jej śmierci będzie Pan musiał liczyć się z zapłatą zachowku na rzecz dzieci zmarłego brata.

Zgodnie bowiem z art. 991 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego zachowek przysługuje zawsze zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby spadkobiercami ustawowymi. Zachowek co do zasady wynosi 1/2 tego, co spadkobierca uprawniony do zachowku otrzymałby w wyniku spadkobrania ustawowego (chyba że jest trwale niezdolny do pracy lub nieletni, wówczas roszczenie o zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego).

Jednocześnie art. 993 Kodeksu cywilnego stanowi, iż przy obliczaniu zachowku zawsze dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę, czyli Pana mamę.

Podpisanie umowy dożywocia przenoszącej własność nieruchomości

Aby więc uniknąć obowiązku doliczenia do wysokości zachowku wartości nieruchomości, przekazanie własności na rzecz Pana musi nastąpić odpłatnie, tj. poprzez zawarcie pomiędzy Panem a mamą umowy sprzedaży nieruchomości lub też – co uważam za lepsze rozwiązanie – umowy dożywocia. Przy umowie sprzedaży mieszkania obowiązkiem jest uiszczenie podatku dochodowego od osób fizycznych, wynoszącego 19% od różnicy pomiędzy ceną nabycia a ceną zbycia nieruchomości, który obciążałby Pana matkę jako zbywcę.

W przypadku zaś zawarcia umowy dożywocia Pana mama przekazuje Panu własność nieruchomości, jednak nie czyni tego za darmo, a w zamian za świadczoną przez Pana pomoc i opiekę do końca jej życia. W związku z tym takie przekazanie nieruchomości nie stanowi darowizny, bowiem świadczy Pan coś w zamian za otrzymaną nieruchomość. W takiej sytuacji nie będzie wartość nieruchomości mogła być zaliczana do zachowku. W związku z tym proszę udać się do notariusza i zawrzeć umowę dożywocia z mamą w formie aktu notarialnego.

Wysokość opłaty notarialnej od umowy o dożywocie

Opłata notarialna od umowy o dożywocie jest uzależniona od wartości mieszkania. Maksymalna stawka wynosi od wartości:

• do 3000 zł – 100 zł,
• powyżej 3000 zł do 10 000 zł – 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł,
• powyżej 10 000 zł do 30 000 zł – 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł,
• powyżej 30 000 zł do 60 000 zł – 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł,
• powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł – 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł,
• powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł – 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł,
• powyżej 2 000 000 zł – 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10 000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej, w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn, nie więcej niż 7500 zł.

Powyższe stawki to stawki maksymalne, które można negocjować z notariuszem. Do opłaty notarialnej zawsze dodatkowo doliczony jest podatek 23% VAT.

Nabycie własności nieruchomości w umowie dożywocia a podatek od czynności cywilnoprawnych

Na Pana jako na nabywcy nieruchomości będzie ciążył zaś obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Będzie on obliczany od wartości nieruchomości. Podatek od umowy dożywocia wynosi 2% i także pobiera go notariusz – w chwili podpisywania aktu notarialnego.

Prawo polskie przewiduje jeszcze dwie możliwości zabezpieczenia się, żeby nie spłacać zachowku innemu spadkobiercy. Jest to:

Wydziedziczenie spadkobierców

I. Wydziedziczenie pozostałych spadkobierców, tj. pozbawienie ich prawa do zachowku. Wydziedziczenie jest możliwe zgodnie z prawem, jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

W myśl art. 1009 K.c. przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu. Oznacza to, że testament powinien określać (opisywać) tę przyczynę. Nie jest przewidywana tutaj szczególna forma testamentu – wystarczy odręcznie sporządzony w formie pisemnej i podpisany testament przez spadkodawcę.

Zstępni (dzieci, wnuki) wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby wydziedziczony przeżył spadkodawcę (art. 1011 K.c.). Udział spadkowy, który przypadłby wydziedziczonemu przez spadkodawcę dziecku, przypada zstępnym wydziedziczonego (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1971 r., III CZP 5/71, RPEiS 1972, nr 1, s. 350).

Czyli Pana mama może wydziedziczyć swoje wnuki w testamencie, o ile są ku temu przesłanki. Jeśli wnuki mamy mają swoje dzieci, to warto ich też wydziedziczyć (o ile są pełnoletnie).

Zrzeczenie się dziedziczenia po spadkodawcy przez spadkobiercę ustawowego

II. Zrzeczenie się dziedziczenia po spadkodawcy przez spadkobiercę ustawowego.

Zrzeczenie takie może być dokonane wyłącznie przez umowę w formie aktu notarialnego. Według art. 1048 Kodeksu cywilnego:

„Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego”.

Stosownie do art. 1049 § 1 Kodeksu cywilnego: „Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej”. Według § 2 tego artykułu zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Do zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia konieczna jest wola zarówno spadkodawcy, jak i spadkobiercy (spadkobierców). Czyli żeby zawrzeć taką umowę powinna być zgoda Pana mamy oraz jej wnuków, o ile są pełnoletni.