Umieszczenie fragmentu piosenki w mediach społecznościowych a prawo autorskie

Rozpowszechnianie twórczości bez zgody autora

Przy rozważaniu Pani problemu musimy sięgnąć po przepisy ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. prawo autorskie i prawa pokrewne (Dz.U.2018.0.1191), ponieważ co do zasady filmiki zamieszczone w serwisach takich jak YouTube stanowią utwory i są przedmiotem praw autorskich. W związku z tym wyłącznie podmiot, któremu przysługują prawa autorskie lub ewentualnie licencja, jest uprawniony do rozpowszechniania takich utworów. Trzeba też mieć na uwadze, że prawo autorskie nie rozróżnia użytku komercyjnego i niekomercyjnego, gdy chodzi o ochronę praw autorskich. Zasada jest taka, że nie można rozpowszechniać cudzej twórczości bez zgody twórcy. Cel rozpowszechniania nie ma znaczenia z punktu widzenia naruszenia.

Są jednak wyjątki od tej zasady, takie jak dozwolony użytek prywatny (obejmuje on korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym), prawo cytatu czy też wyjątek edukacyjny, pozwalający na wykorzystanie cudzych utworów bez zgody autora, ale wyłącznie w celach dydaktycznych. Można tu mówić o prawie cytatu, o którym stanowi art. 29 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: „Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości”.

Zatem przejmowanie niewielkich fragmentów utworu uznać wypada za dopuszczalne w ramach dozwolonego cytatu, o ile działanie takie spełni przesłanki przewidziane w art. 29 Prawa autorskiego (tutaj przesłanka edukacyjna). Czyli na zasadzie cytatu można w swoich utworach wykorzystywać fragmenty cudzych utworów, jeśli jest to uzasadnione celem wyjaśnienia czegoś, dozwolonej krytyki, nauczania, komentowania etc.

Czas powstania utworu

Trzeba też wziąć pod uwagę czas – jeżeli utwór ma ponad 70 lat, to może prawa autorskie do niego wygasły. Ponadto, gdy utwór został rozpowszechniony, autor nie może zabronić innym go zacytować – nawet jeśli zmieniłby poglądy lub z upływem czasu uznałby, że np. aranżację utworu potrafiłby ująć lepiej.

Należy też pamiętać, że przesłanką dopuszczalności cytatu jest przytoczenie go w postaci niezmienionej. W ujęciu tym jako warunek dopuszczalności cytatu uznać należałoby takie jego przytoczenie, aby nie wypaczało ono wartości czy przekazu zaczerpniętego fragmentu. Należy też podać źródło cytatu.

W Pani przypadku ważny też jest cel zastosowania fragmentu utworu muzycznego. Cytat uzasadniony wyjaśnieniem (cel edukacyjny) to taki cytat, który dla jasności i pełnego zrozumienia wywodu autora jest nieodzowny. Oczywiście, podobnie jak w przypadku odniesienia się do celu nauczania, warunkiem prawidłowego zastosowania cytatu uzasadnionego celem wyjaśnienia jest to, aby cytat ten był ściśle powiązany z własną twórczością cytującego, stanowiąc niejako dodatkowy dowód przytaczanych opinii i twierdzeń lub też służąc poszerzaniu, a niekiedy wzmacnianiu własnej argumentacji. Zatem warunkiem legalnego posłużenia się fragmentem cudzego utworu lub drobnym utworem jest „wpisanie” go w coś, co można uznać za samodzielny Pani utwór. Czyli zwykła „przeklejka” treści na pewno nie będzie spełniać warunków prawa cytatu.