Udostępnienie rachunku bankowego krewnemu który ma długi, konsekwencje prawne i podatkowe

Udostępnienie rachunku bankowego krewnemu

Według art. 835 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.) „Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie”. Zgodnie z art. 839 Kodeksu cywilnego „Przechowawcy nie wolno używać rzeczy bez zgody składającego, chyba że jest to konieczne do jej zachowania w stanie niepogorszonym”.

Według art. 845 § 1 Kodeksu cywilnego „Jeżeli z przepisów szczególnych albo z umowy lub okoliczności wynika, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku, stosuje się odpowiednio przepisy o pożyczce (depozyt nieprawidłowy). Czas i miejsce zwrotu określają przepisy o przechowaniu”.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych:

„1. Podatkowi podlegają:

1) następujące czynności cywilnoprawne:

a) umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,

b) umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,

c) (uchylona),

d) umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,

e) umowy dożywocia,

f) umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,

g) (uchylona),

h) ustanowienie hipoteki,

i) ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,

j) umowy depozytu nieprawidłowego,

k) umowy spółki”.

Jeśli Pana krewny-dłużnik otrzyma spadek już po rozpoczęciu egzekucji, komornik nie będzie o tym z góry poinformowany. Może się o tym dowiedzieć od samego dłużnika lub od wierzyciela. Dłużnik nie ma jednak obowiązku powiadomienia komornika o spadku. Bardzo często osobą zawiadamiającą jest wierzyciel. Jeżeli Pana krewny otrzyma spadek przed rozpoczęciem egzekucji, to powinien poinformować komornika o majątku, jaki posiada. Przed egzekucją komornika z własnych ustaleń może posiąść wiedzę o otrzymanym spadku.

Depozyt nieprawidłowy

Dokonanie przelewu na Pana konto byłoby postępowaniem legalnym. Natomiast niesie za sobą podatkowe konsekwencje udostępnienia rachunku bankowego. Co do zasady organy podatkowe taki przelew środków mogą potraktować jako depozyt nieprawidłowy. Jest to prawidłowa nazwa dla działania, jakie chciałby Pan podjąć, a które potocznie moglibyśmy nazwać – użyczeniem rachunku bankowego do przelewu. Zgodnie z art. 845 Kodeksu cywilnego z depozytem nieprawidłowym mamy do czynienia w sytuacji, gdy z przepisów szczególnych albo z umowy lub okoliczności wynika, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku (bez znaczenia jest, czy nimi rozporządza, istotne jest to, że środki znajdują się przez pewien czas na rachunku bankowym).

Depozyt nieprawidłowy uznawany jest albo za odmianę zwykłej umowy przechowania, instytucję odrębną od umowy pożyczki, albo odrębny typ umowy nazwanej. Uznaje się również, że depozyt nieprawidłowy (przechowanie nieprawidłowe) jest umową szczególnego rodzaju, zawierającą elementy przechowania i pożyczki. Przedmiotem depozytu nieprawidłowego mogą być wyłącznie pieniądze lub rzeczy oznaczone tylko co do gatunku. Osoba biorąca pieniądze (rzecz) do depozytu nieprawidłowego ma obowiązek oddać taką samą ilość pieniędzy (rzeczy), ale niekoniecznie tę samą.

Depozyt nieprawidłowy ma miejsce wtedy, gdy z przepisów szczególnych albo z umowy lub okoliczności wynika, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku. Upoważnienie do rozporządzania oddanymi na przechowanie pieniędzmi jest dla bytu umowy depozytu nieprawidłowego konieczne – sam fakt oddania na przechowanie pieniędzy nie tworzy bowiem jeszcze stosunku depozytu nieprawidłowego z prawem rozporządzania nimi.

Depozyt nieprawidłowy a podatek

Orzecznictwo wskazuje, iż przechowywanie cudzych środków pieniężnych na rachunku bankowym powoduje powstanie depozytu nieprawidłowego (Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt II FSK 1722/10). Przyjmując taką wykładnię, pamiętać trzeba o jej konsekwencjach, tj. fakcie, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. j ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych umowa depozytu nieprawidłowego podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% liczonych od wartości tego depozytu. W tej sytuacji podatnikiem jest Pan jako właściciel rachunku bankowego. Pan jako podatnik jest obowiązany, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego.

Jeżeli podatek nie zostanie zapłacony w terminie, to w toku czynności sprawdzających – postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego – podatek może wzrosnąć do 20%. Możliwa jest również inna sankcja lub ewentualnie grzywna za wykroczenie skarbowe na mocy Kodeksu karnego skarbowego.

Zawarcie umowy użyczenia konta

Natomiast istnieje również bardziej optymistyczna opcja, tj. zawarcie bezpłatnej umowy użyczenia konta i przechowania pieniędzy, która jest zwykłą umową przechowania, która nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Ważna kwestia – zawarcie umowy użyczenia pozwala na skorzystanie ze zwolnienia od podatku, oczywiście, pod warunkiem, że przestrzegane są wymogi wyznaczone przez ustawodawcę. Umowa użyczenia jest bezpłatna, jednakże urząd skarbowy może opodatkować takie postępowanie, ponieważ niekoniecznie musi uznać to za bezpłatne użyczenie konta i umowę przechowania pieniędzy.

Przychody uzyskiwane z nieodpłatnych świadczeń są objęte zwolnieniem przedmiotowym w podatku dochodowym, jeżeli pochodzą od osób zaliczanych do I oraz II grupy podatkowej wskazanej w ustawie o podatku od spadków i darowizn. I grupa podatkowa to: małżonka, zstępni, wstępni, pasierb, zięć, synowa, rodzeństwo, ojczym, macocha oraz teściowie. II grupa podatkowa to: zstępni rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych.

Gdy umowę użyczenia podpisano z podmiotem, który nie jest zakwalifikowany do I oraz II grupy podatkowej, powstaje przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń dla podmiotu biorącego w używanie. Wiąże się to z obowiązkiem opodatkowania przychodu podatkiem dochodowym.

Przechowanie pieniędzy na rachunku bankowym a podatek

Ostatnio pojawiają się przychylne interpretacje Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej, w których potwierdza się, że jeżeli doszło jedynie do zawarcia umowy przechowania pieniędzy oraz bezpłatnego użyczenia konta, to taka umowa nie podlega opodatkowaniu. W interpretacji wskazuje się też na depozyt nieprawidłowy, że „depozyt nieprawidłowy ma miejsce wtedy, gdy z przepisów szczególnych albo z umowy lub okoliczności wynika, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku”. Organ podkreślił, że aby można było mówić o depozycie nieprawidłowym, konieczne jest upoważnienie dla przechowawcy do rozporządzania pieniędzmi oddanymi na przechowanie. Samo oddanie pieniędzy na przechowanie „nie tworzy jeszcze stosunku depozytu nieprawidłowego z prawem rozporządzania nimi” – wyjaśnił dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej (interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 12 października 2023 r., sygn. 0111-KDIB2-3.4014.302.2023.1.ASZ, oraz interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z dnia 4 lutego 2021 r., sygn. 0111-KDIB2-3.4014.406.2020.1.BD).

Pragnę zaznaczyć, że choć interpretacja indywidualna spełnia funkcję ochronną, to nie ma ona mocy prawnej. Nie jest źródłem powszechnie obowiązującego prawa. Oznacza to, że interpretacja nie ma wiążącego charakteru ani dla urzędu skarbowego, ani dla osoby, której dotyczy. Może zdarzyć się, że następna indywidualna interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej będzie dla sprawy niekorzystna.

Dlatego stwierdza się, że czynności, o których mowa we wniosku o interpretację, są bez podatku od czynności cywilnoprawnych, jeżeli faktycznie nie nastąpiły w ramach wykonania umowy depozytu nieprawidłowego (przyjmujemy, że Pan nie był uprawniony do rozporządzania pieniędzmi bez polecenia Pana krewnego i faktycznie Pan nimi nie rozporządzał) ani umowy pożyczki, ani umowy darowizny.

Zakładamy, że zobowiąże się Pan do przechowania pieniędzy bliskiego krewnego i do oddania ich w stanie niepogorszonym. Nie będzie Pan upoważniony do korzystania z pieniędzy i z nich nie skorzysta. Dokonane czynności nie mogą przybrać żadnej innej umowy (pożyczka, depozyt nieprawidłowy), gdyż ani przez moment Pan nie korzystał z pieniędzy (były one gotowe do przekazania Pana krewnemu w każdej chwili), więc czynności te nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Zgodnie z art. 845 Kodeksu cywilnego „Jeżeli z przepisów szczególnych albo z umowy lub okoliczności wynika, że przechowawca może rozporządzać oddanymi na przechowanie pieniędzmi lub innymi rzeczami oznaczonymi tylko co do gatunku, stosuje się odpowiednio przepisy o pożyczce (depozyt nieprawidłowy). Czas i miejsce zwrotu określają przepisy o przechowaniu”. Przepisy te zawarte są w art. 835–844 Kodeksu cywilnego.

Podsumowując, w mniej korzystnych założeniach organ podatkowy może uznać przelew środków na Pana konto za umowę depozytu nieprawidłowego, od którego należy uiścić podatek 2% od czynności cywilnoprawnych w ciągu 14 dni. Natomiast istnieje możliwość zawarcia umowy użyczenia – zobowiąże się Pan do przechowania pieniędzy na rachunku walutowym i do oddania ich w stanie niepogorszonym. Nie będzie Pan upoważniony do korzystania z pieniędzy i nie będzie z nich korzystał. Najlepiej jakby na rachunku walutowym w trakcie tego procesu (od zawarcia umowy, przelania kwoty i jej wypłaty Panu krewnemu) nie były wykonywane inne transakcje, przelewy na tym koncie walutowym. To tak dla uchronienia się przed organem podatkowym i możliwie ich niekorzystną interpretacją działania. Byłoby to korzystne, gdyby należał Pan do I lub II grupy podatkowej (aby być pewnym, że jest Pan zwolniony od ponoszenia podatku).

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt II FSK 1722/10