Ubezwłasnowolniony spadkobierca, czy opiekun prawny może zawrzeć umowę dożywocia w imieniu podopiecznego?

Sprawy ważne i wymóg uzyskania przez opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej zezwolenia sądu opiekuńczego

Uprawnienia i obowiązki Pana jako osoby sprawującej opiekę nad osobą ubezwłasnowolnioną regulują przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.). Opiekun sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem pozostającego pod opieką i podlega w tym zakresie nadzorowi sądu opiekuńczego. Zgodnie z art. 156 K.r.o. – opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Do spraw „ważniejszych” w rozumieniu art. 156 K.r.o. należy czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu, a taką jest z reguły sprzedaż bądź też zawarcie umowy dożywocia, która łączy się z przeniesieniem własności nieruchomości na rzecz opiekuna prawnego (lub udziału we współwłasności nieruchomości) podopiecznego i dlatego, w tym przedmiocie, opiekun powinien uzyskać zezwolenie sądu opiekuńczego. Sąd opiekuńczy, rozpoznając wniosek i zezwolenie na dokonanie czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem podopiecznego (art. 156 K.r.o. w zw. z art. 178 § 2 K.r.o.), musi rozpatrzyć, czy planowana czynność prawna, ma na celu ochronę praw podopiecznego, a m.in. szeroko rozumianych jego praw majątkowych (art. 184 § 1 K.r.o.) oraz czy jest korzystna i celowa dla niego, a także czy odpowiada względom gospodarczym.

Wniosek o dokonanie czynności dotyczącej majątku osoby ubezwłasnowolnionej składa się w sądzie rejonowym, wydziale rodzinnym.

Inwentarz majątku osoby ubezwłasnowolnionej – obowiązek opiekuna prawnego

Ponadto, co do zasady, po objęciu opieki Pan jako opiekun obowiązany był sporządzić inwentarz majątku brata i przedstawić go sądowi opiekuńczemu. Przepis ten stosuje się także w razie późniejszego nabycia majątku przez Pana brata czy udziału we własnościowym lokalu spółdzielczym. Zatem należy taki inwentarz przedstawić sądowi.

Umowa dożywocia z osobą ubezwłasnowolnioną

Chciałby Pan, aby na części spadkowej Pana brata do części nieruchomości ustanowić umowę dożywocia. Przedmiotem umowy dożywocia nie musi być cała nieruchomość, art. 908 § 1 Kodeksu cywilnego o tym nie stanowi, zatem może to być także jej część. Tezę tę potwierdził także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 marca 1998 r. (III CKN 219/98): „Nie budzi wątpliwości, że przedmiotem umowy przewidzianej w tym przepisie może być także udział we współwłasności”.

Wyłączenie prawa reprezentacji

Niemniej jednak, zgodnie z uwagami powyżej, na zawarcie umowy dożywocia należy uzyskać zgodę sądu rodzinnego. Do tej ostatniej czynności konieczne byłoby zatem ustanowienie kuratora, który reprezentowałby Pana brata przy zawieraniu umowy, w związku z treścią art. 159 § 1 pkt 2 K.r.o. Opiekun bowiem nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką przy czynnościach prawnych między tymi osobami oraz przy czynnościach prawnych między jedną z tych osób a opiekunem albo jego małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi lub rodzeństwem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz osoby pozostającej pod opieką. Przepis ten zapobiegać ma niekorzystnym dla osoby pozostającej pod opieką skutkom czynności w przypadku sprzeczności interesów między nim a opiekunem oraz wyeliminować sytuacje, w których opiekun może nie być w pełni obiektywny i nie będzie działał dla dobra pozostającego pod opieką. W sytuacjach objętych hipotezą art. 159 K.r.o. poddanego opiece reprezentuje ustanowiony przez sąd kurator. Naruszenie art. 159 K.r. o skutkuje bezwzględną nieważnością czynności dokonanej z przekroczeniem tego przepisu.

Wniosek od sądu rodzinnego o zgodę na zawarcie umowy dożywocia

Zgodnie z Pana deklaracją Pański brat nadal będzie zamieszkiwał z Pana rodziną i Pan osobiście dostarczał mu będzie środków do życia, zatem zostaje spełniona przesłanka zawarcia umowy dożywocia i zapewne sąd przychyli się do Pańskiego wniosku o zawarcia takiej umowy, uprzednio ustanawiając kuratora w celu zawarcia takiej umowy.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
2. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93

3. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1998 r. (III CKN 219/98)