Ubezwłasnowolnienie osoby przebywającej za granicą

Zaległości w płatnościach osoby chorej a powody ubezwłasnowolnienia

Z całą pewnością przed ewentualnym zawnioskowaniem o ubezwłasnowolnienie chorej trzeba będzie (i to porządnie!) uporządkować obraz sytuacji oraz przedstawić dowody. Wprost rzecz ujmując: prawdopodobnie tylko szaleniec mógłby orzec o ubezwłasnowolnieniu człowieka z powodu jednego zaległego długu (np. wobec dostawcy usług elektronicznych, internetowych lub telewizyjnych). Długi się spłaca – bez ubezwłasnowolnienia dłużników. Prokurator zapewne byłby w stanie odnieść się do wniosku o ubezwłasnowolnienie.

Jeżeli ktoś twierdzi, jakoby wykluczone było zapłacenie faktury (rachunku) za kogoś innego, to zasadniczo mija się z prawdą, totalnie się myli lub ma niecne zamiary (np. chce doprowadzić do jeszcze poważniejszego zadłużenia dłużnika); niekiedy takie zachowania mogą być przyczyną kłopotów prawnych, ponieważ w Kodeksie karnym (K.k.) przewidziano odpowiedzialność karną między innymi za: wyłudzenie (art. 286 K.k.) oraz składanie fałszywych zeznań (art. 233 K.k.).

Pani koleżanka powinna się dobrze zastanowić nad tym, czy rzeczywiście – zwłaszcza z uwagi na zaległości w płatnościach wobec jednego usługodawcy – zasadne byłoby zawnioskowanie o ubezwłasnowolnienie jej matki. Skoro Pani przebywa za granicą, to zupełnie kuriozalne wydaje się załatwianie przez Panią cudzych spraw (wniosek o ubezwłasnowolnienie matki Pani koleżanki) w Polsce. Przejawy życzliwości również powinny mieć rozsądne granice.

Skoro Pani jest osobą spoza bliskiej rodziny chorej, to wykluczone byłoby wnioskowanie wprost przez Panią o jej ubezwłasnowolnienie. Ewentualnym wyjątkiem byłoby posiadanie przez Panią statusu adwokata (w takim przypadku zapewne nie zostałoby zadane pytanie, na które odpowiadam) – profesjonalny pełnomocnik prawny byłby uprawniony złożyć wniosek za swego klienta; byłby to wniosek klienta, reprezentowanego przez pełnomocnika – art. 98 i następne Kodeksu cywilnego (K.c.) oraz art. 87 Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.). Według artykułu 545 K.p.c. – dziecko jest uprawnione zawnioskować o ubezwłasnowolnienie swego rodzica.

Określenie państwa pobytu, gdzie skierować wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Bardzo duże znaczenie ma określenie charakteru pobytu chorej poza Polską. Jeżeli do umieszczenia w placówce opiekuńczej doszło interwencyjnie (np. w skutek nagłego ataku choroby), to można by przyjąć, że państwem jej stałego pobytu jest Polska, zaś pobyt w innym państwie ma charakter przejściowy (na to również może wskazywać wzmianka o umowie, zwłaszcza nadal wiążącej, z jakimś dostawcą usług w Polsce). W przypadku stałego pobytu za granicą (niezależnie od korzystania z placówki opiekuńczej) trzeba byłoby przyjąć, że chora utraciła miejsce zamieszkania w Polsce, zaś według artykułu 25 Kodeksu cywilnego (K.c.) można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Mamy do czynienie z niepewnością co do jurysdykcji krajowej, aczkolwiek jest to niepewność niebyt mocna, ponieważ w odniesieniu do obywateli polskich polskie sądy posiadają jurysdykcję w sprawach o ubezwłasnowolnienie (art. 544 i następne K.c.) – jest to jurysdykcja wyłączna (jeśli polski obywatel stale przebywa w Polsce) albo jurysdykcja fakultatywna (jeżeli polski obywatel stale przebywa poza Polską). W przypadku posiadania przez chorą wyłącznie brytyjskiego obywatelstwa wykluczone byłoby – z uwagi na jej pobyt w Wielkiej Brytanii – orzekanie w sprawie o ubezwłasnowolnienie przez sądy polskie. Proszę zwrócić uwagę na treści artykułu art.1106¹ K.p.c.:

„§ 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy o ubezwłasnowolnienie osoby będącej obywatelem polskim lub cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.

§ 2. Jurysdykcja krajowa jest wyłączna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jest obywatelem polskim, mającym miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.”

Jurysdykcja krajowa to bardzo ważne zagadnienie, ponieważ jej brak to jedna z przyczyn nieważności postępowania cywilnego.

Warto – zwłaszcza z uwagi na niżej przedstawione rozwiązanie prawne – zwrócić uwagę także na brzmienie artykułu 1107 K.p.c.:

„§ 1. Do jurysdykcji krajowej należą sprawy z zakresu opieki i kurateli nad osobą będącą obywatelem polskim lub cudzoziemcem mającym miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również sprawy z zakresu kurateli nad osobą prawną lub niebędącą osobą prawną jednostką organizacyjną, mającą siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej. Ustanowienie kurateli do załatwienia poszczególnej sprawy należy do jurysdykcji krajowej, jeżeli należy do niej ta sprawa.

§ 2. Sądy polskie mogą w razie potrzeby wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli co do położonego w Rzeczypospolitej Polskiej majątku cudzoziemca mającego miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą, jeżeli okaże się to konieczne w interesie tego cudzoziemca.

§ 3. Sądy polskie mogą wydawać zarządzenia w zakresie opieki i kurateli również w przypadkach innych niż wymienione w § 1 i 2, jeżeli sprawa wykazuje wystarczający związek z polskim porządkiem prawnym lub jeżeli zachodzi pilna potrzeba udzielenia ochrony cudzoziemcowi, który przebywa w Rzeczypospolitej Polskiej, mającemu miejsce zamieszkania i miejsce zwykłego pobytu za granicą.”

Postępowanie o ustanowienie kuratora a postępowanie z wniosku o ubezwłasnowolnienie

Sprawy (których dotyczy ostatnio zacytowany artykuł) są dość szeroką kategorią; merytorycznie odnoszą się one głównie do zagadnień uregulowanych w artykule 145 i następnych Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) – wprawdzie większość tych przepisów dotyczy sprawowania opieki nad dzieckiem (niepełnoletnim), ale mają one odpowiednie zastosowanie do sprawowania opieki w innych przypadkach, jak również do sprawowania kurateli.

Proszę zwrócić uwagę na artykuł 183 K.r.o., który stanowi:

„§ 1. Dla osoby niepełnosprawnej ustanawia się kuratora, jeżeli osoba ta potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju lub do załatwienia poszczególnej sprawy. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.

§ 2. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby niepełnosprawnej, dla której była ustanowiona.”

Z uwagi na właściwość sądów w pierwszej instancji: wnioski o ubezwłasnowolnienie kieruje się do sądów okręgowych, zaś wnioski o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej do sądów rejonowych.

Postępowanie o ustanowienie kuratora na podstawie artykułu 183 K.r.o. wydaje się prostsze i tańsze od postępowania z wniosku o ubezwłasnowolnienie. W postępowaniu o ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej być może wystarczyłoby zaświadczenie lekarskie – w przypadku zagranicznego zaświadczenia, przynajmniej przetłumaczone przez tłumacza przysięgłego, ale potraktowanie zagranicznego zaświadczenia lekarskiego jako dokumentu publicznego może wiązać się z wymogiem. Postępowanie (zwłaszcza dotyczące ubezwłasnowolnienia) może się toczyć dość długo, a odsetki od zadłużenia będą rosły (ponadto mogą pojawić się dodatkowe koszty, np. związane z dochodzeniem roszczeń sądownie, a może nawet z ewentualnym postępowaniem egzekucyjnym).

Zwłaszcza w realiach kapitalistycznych pieniądze mają duże znaczenie. Dlatego warto zastanowić się nad aspektem ekonomicznym. Jak wiadomo, „papier jest cierpliwy”, więc da się na nim sformułować różne treści, w tym wnioski do sądu. Sama możność zawnioskowania nie obliguje jeszcze sądu do uznania wniosku (czyli do orzeczenia zgodnie z żądaniem). Ubezwłasnowolnienie – całkowite (art. 13 K.c.) albo częściowe (art. 15 K.c.) – to coś bardzo poważnego, więc postępować trzeba ostrożnie; między innymi z tego powodu wymaga się opinii specjalistycznych. Przedstawienie opinii zagranicznych będzie wiązało się z wydatkowaniem pieniędzy na tłumaczenia przysięgłe. W dodatku pobyt potencjalnej wnioskodawczyni za granicą może wiązać się z dodatkowymi kosztami, np. na zaangażowanie pełnomocnika prawnego. Jeśli do załatwienia (w imieniu chorej lub dla niej) są jakieś pilne sprawy, to zasadne mogłoby być – w ramach postępowania o ubezwłasnowolnienie – zawnioskowanie o ustanowienie doradcy tymczasowego (art. 548 K.p.c.), który byłby reprezentantem chorej w czasie trwania postępowania.

W kontaktach z infoliniami różnych usługodawców należy być stanowczym – przede wszystkim nie dać się zbić z tropu żadnemu cwaniakowi lub komuś tak ogłupionemu (np. „szkoleniami produktowymi”), że stał się „przystawką do komputera”. Dzisiejsza technika umożliwia nagrywanie rozmów telefonicznych również osobom prywatnym. W trakcie rozmowy należy stanowczo zażądać podania numeru rachunku i całej kwoty do zapłaty – zapowiadając możliwość skierowania sprawy do prokuratury w przypadku prób krętactwa (oczywistością jest zażądanie danych rozmówcy z infolinii, by nie mógł „udawać Greka”). Pieniądze należałoby odpowiednio szybko wpłacić (zachowując pokwitowanie). Gdyby była potrzeba, to można by wystąpić o ubezwłasnowolnienie lub(i) ustanowienie kuratora dla osoby niepełnosprawnej.