Ubezwłasnowolnienie osoby chorej na schizofrenię

Czy choroba psychiczna może być przesłanką do ubezwłasnowolnienia?

Jeżeli schizofrenia syna została stwierdzona orzeczeniem lekarskim, to wydaje się, że będzie to istotny argument za orzeczeniem ubezwłasnowolnienia.

Choroba psychiczna jest jedną z przesłanek wymienionych bezpośrednio w Kodeksie cywilnym* jako przyczyna ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego. Jeśli ktoś na skutek choroby psychicznej nie może pokierować swoim postępowaniem, wówczas można zgłosić do sądu okręgowego wniosek o jego ubezwłasnowolnienie. Ubezwłasnowolnienie całkowite oznacza, że dana osoba zupełnie nie może podejmować żadnych decyzji i dokonywać czynności prawnych (poza drobnymi czynnościami życia codziennego – zakup gazety, podstawowych artykułów spożywczych etc). Dla osoby takiej sąd ustanawia opiekuna, który reprezentuje ubezwłasnowolnionego i podejmuje za niego decyzje, zarządza jego majątkiem (pod kontrolą sądu). Czynności prawne dokonane przez ubezwłasnowolnionego całkowicie są nieważne.

Ubezwłasnowolnienie całkowite

Ubezwłasnowolnienie całkowite będzie uzasadnione wówczas, gdy dana osoba na skutek swojej choroby ma ograniczoną zdolność do kierowania swoim postępowaniem. Oznacza to, że może ona dokonywać pewnych czynności samodzielnie, co do innych musi mieć zgodę swojego przedstawiciela ustawowego. Postępowanie przed sądem toczy się z udziałem prokuratora, właściwy jest sąd okręgowy wg miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie dotyczy.

Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Co ważne, wniosek może złożyć jedynie małżonek, rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, prawnuki, rodzeństwo, przedstawiciel ustawowy oraz prokurator. Oprócz wnioskodawcy, uczestnikami postępowania są z mocy prawa: małżonek osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona, jeśli ma ona przedstawiciela ustawowego, to ten przedstawiciel. W postępowaniu bierze udział prokurator. Podczas postępowania osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona jest badana przez biegłych psychiatrów, którzy mają stwierdzić, czy zachodzą przyczyny uzasadniające jej ubezwłasnowolnienie. Osoba taka może zostać skierowana na obserwację w szpitalu.

Zgodnie z kolei z art. 16 § 1 K.c., osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Jednak w odróżnieniu od ubezwłasnowolnienia całkowitego orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego jest dopuszczalne, jeżeli danej osobie potrzebna jest pomoc przy prowadzeniu jej spraw, a stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Sąd Najwyższy w postanowieniu podjętym na posiedzeniu niejawnym (sygn. IV CSK 470/09) stwierdził, że „ocena tej potrzeby powinna się opierać na ustaleniu, że rzeczywiście istnieją sprawy wymagające prowadzenia przez tę osobę, jaki jest ich rodzaj i jaka konkretnie pomoc jest jej potrzebna”. Zaznaczył należy, że „prowadzenie spraw” jest rozumiane szeroko i obejmuje czynności prawne i faktyczne, sprawy zarówno majątkowe, jak i osobiste. Zgodnie z art. 5541 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe prowadzone w tym zakresie, powinno ustalić przede wszystkim stan zdrowia, sytuację osobistą, zawodową i majątkową takiej osoby, rodzaj spraw wymagających prowadzenia przez nią oraz sposób zaspokajania przez nią potrzeb życiowych. Okoliczności te są ważne dla oceny, czy ewentualne ubezwłasnowolnienie leży rzeczywiście w interesie danej osoby, a interes ów to nadrzędna dyrektywa orzekania o ubezwłasnowolnieniu.

Ubezwłasnowolnienie częściowe

Tak jak w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, postępowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe jest postępowaniem nieprocesowym, które toczy się przed sądem okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w razie braku miejsca zamieszkania – przed sądem miejsca jej pobytu. Wniosek w tej sprawie może zostać zgłoszony przez te same osoby, co przy ubezwłasnowolnieniu całkowitym (np. przez małżonka czy rodzica). Od wniosku uiszcza się opłatę w wysokości 40 zł. Do kosztów postępowania należy doliczyć również koszt zaliczki na opinie biegłych psychologa i psychiatry ok. 500 zł oraz wydatki związane z czynnościami kuratora w sprawie w kwocie ok. 120 zł.

Proszę jednak pamiętać, że sąd orzekający o ubezwłasnowolnieniu częściowym nie jest związany treścią wniosku i ocenia według własnego uznania, czy zachodzą przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego czy całkowitego. Jeżeli wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe jest zasadny, sąd wydaje postanowienie o ubezwłasnowolnieniu częściowym oraz przesyła jego odpis sądowi opiekuńczemu w celu ustanowienia kuratora. Ponadto sąd przed zarządzeniem doręczenia wniosku zażąda przedstawienia świadectwa lekarskiego wydanego przez lekarza psychiatrę o stanie psychicznym osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Niezależnie od tego może Pani zawalczyć o unieważnienie umowy „chwilówki”, wskazując na wady oświadczenia woli (art. 82 i dalsze Kodeksu cywilnego), a to złożone przez osobę chorą psychicznie, przedstawiając stosowne zaświadczenie lekarskie.

* Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)