Ubezpieczenie w KRUS a dodatkowa praca

Dodatkowa praca właściciela gospodarstwa ubezpieczonego w KRUS

Bez względu na to, jaką formę prawną przybierze Pani dodatkowa praca (a więc – czy będzie to umowa o pracę, umowa-zlecenie czy umowa o dzieło, czy nawet pozarolnicza działalność gospodarcza), od uzyskanych z tego tytułu dochodów będzie Pani musiała zapłacić zaliczki na podatek dochodowy, ewentualnie (w trzech pierwszych wypadkach), będzie musiał to zrobić pracodawca lub zleceniodawca (zamawiający) jako płatnik. Wysokość osiąganych dochodów nie ma znaczenia w kontekście posiadanego przez Panią statusu rolnika. Po zakończeniu roku podatkowego oczywiście może powstać z tego tytułu nadpłata, ale Pani obowiązkiem, jako podatnika, jest uprzednie rozliczenie się z urzędem skarbowym, do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym, na odpowiedniej deklaracji PIT (np. PIT-37, gdy podatnik osiąga dochody tylko z pracy zarobkowej lub z działalności wykonywanej osobiście). Aktualna kwota wolna od podatku wynosi 3091 zł, tylko dochód do tego poziomu nie powoduje obowiązku zapłaty podatku dochodowego, ale nawet wówczas podatnik ma obowiązek rozliczyć się z urzędem skarbowym.

Uzyskiwanie przez rolnika dochodów równolegle z innych źródeł

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t.: Dz. U. z 2012 r., poz. 361 ze zm., zwanej dalej u.p.d.o.f.), przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej. Wskazane wyłączenie oznacza jedynie to, że w aktualnym stanie prawnym przychody z prowadzenia gospodarstwa rolnego (z wyjątkiem jak wyżej) nie są na razie opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych i rolnicy nie składają deklaracji PIT z tytułu przychodów osiąganych w ramach prowadzenia gospodarstwa rolnego. Jeśli rolnik uzyskuje dochody równoległe z innych źródeł przychodów (jak np. działalność wykonywana osobiście na podstawie umowy zlecenia lub umowy o dzieło, pozarolnicza działalność gospodarcza, stosunek służbowy, stosunek pracy), podlega obowiązkowi podatkowemu w podatku dochodowym od osób fizycznych (por. art. 10 ust.1 u.p.d.o.f.).

Podleganie społecznemu ubezpieczeniu w KRUS i umowa o dzieło 

Ponieważ podlega Pani obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (jak Pani zaznaczyła – od ośmiu lat), optymalną umową z punktu widzenia dodatkowego zarobku będzie umowa o dzieło. Jednak nie każda praca nadaje się do włączenia w ramy tej umowy, która polega na wykonaniu określonego zadania, realizacji jakiegoś wytworu ludzkiego umysłu lub pracy fizycznej, jednorazowo lub cyklicznie. Cywilnoprawna umowa o dzieło (por. art. 627 i nast. Kodeksu cywilnego; dalej – K.c.) jest umową rezultatu, przeciwnie niż umowa zlecenia lub umowa o pracę (tzw. umowy starannego działania). O rodzaju umowy decyduje nie nazwa, lecz jej treść, czyli uprawnienia i obowiązki zawierających ją stron. Należałoby więc przeanalizować prawdopodobny zakres czynności, w odniesieniu do konkretnego wypadku, aby odpowiedzieć na pytanie, czy mogą one być wykonywane na podstawie umowy o dzieło, bez ryzyka zakwestionowania tej podstawy w toku kontroli prowadzonej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Czy rolnik podejmujący dodatkową pracę na umowę o dzieło może pozostać ubezpieczony w KRUS?

W razie wyboru podporządkowanej formy zarobkowania (a więc innej niż samodzielna pozarolnicza działalność gospodarcza), tylko w przypadku podjęcia dodatkowej pracy na umowę o dzieło będzie Pani mogła pozostać ubezpieczona w KRUS, umowa ta nie jest bowiem tytułem do objęcia obowiązkowym powszechnym ubezpieczeniem społecznym ani zdrowotnym w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. Zamawiający jako płatnik obowiązany jest jedynie odprowadzać comiesięczną zaliczkę (18%) na podatek dochodowy z tytułu wypłaconych kwot, obliczoną od podstawy opodatkowania, stanowiącej wynagrodzenie brutto po odliczeniu 20% kosztów uzyskania przychodu.

Czy podpisanie przez rolnika umowy-zlecenia spowoduje ustanie obowiązku ubezpieczenia w KRUS i powstanie ubezpieczenia w ZUS?

Umowa o pracę oraz umowa-zlecenie powodują natomiast skutek w postaci ustania Pani obowiązkowego (z mocy ustawy) ubezpieczenia w KRUS i podleganie ubezpieczeniu społecznemu w ZUS. Należy zgłosić fakt zawarcia takiej umowy we właściwej placówce terenowej kasy celem formalnego wyłączenia z tego ubezpieczenia. Nadal będzie Pani mogła jednak, wedle własnego wyboru, płacić równolegle ubezpieczenie rolnicze dobrowolnie. Wyjątkowo możliwa jest sytuacja, o której stanowi art. 5a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j.t.: Dz. U. z 2013 r., poz. 1403). W świetle tych uregulowań można prowadzić pozarolniczą działalność gospodarczą i jednocześnie nadal pozostać ubezpieczonym w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego pod określonymi warunkami; jednym z tych warunków jest pośrednio wielkość osiąganych przychodów z działalności gospodarczej, a w konsekwencji wysokość podatku do zapłaty za dany rok podatkowy. Wymóg minimalnego stażu ubezpieczeniowego jest w Pani przypadku spełniony.

Rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej przez rolnika lub jego domownika

Zgodnie z treścią art. 5a ust. 1 tej ustawy, rolnik lub domownik, który podlegając ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu w okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności, jeżeli spełnia jednocześnie następujące warunki:

1. złoży w kasie oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;
2. jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym;
3. nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym (umowa o pracę bezwzględnie wyklucza z ubezpieczenia społecznego rolników – przyp. aut.);
4. nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych;
5. kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza kwoty 3092 zł.  

Złożenie przez rolnika oświadczenia o nieprzekroczeniu rocznej kwoty granicznej podatku dochodowego

Jak stanowi przepis art. 5a ust. 4, zaświadczenie albo oświadczenie, że nie została przekroczona kwota podatku dochodowego, rolnik lub domownik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą, podlegający ubezpieczeniu, obowiązany jest złożyć w kasie do dnia 31 maja każdego roku podatkowego. Niezachowanie terminu złożenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy prowadzeniu tej działalności (art. 5a ust. 5 ustawy). Niezłożenie zaświadczenia albo oświadczenia, o których mowa w ust. 4, lub niezachowanie terminu do złożenia tego zaświadczenia albo oświadczenia, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia z dniem, do którego rolnik lub domownik obowiązany był złożyć zaświadczenie albo oświadczenie w kasie, chyba że ten rolnik lub domownik zaprzestał prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w sposób trwały lub okresowy przed upływem terminu na złożenie tego zaświadczenia albo oświadczenia (art. 5a ust. 6 ustawy). Terminy określone w ust. 1 pkt 1 i ust. 4 mogą zostać przywrócone na wniosek zainteresowanego rolnika lub domownika, jeżeli ten rolnik lub domownik udowodni, że niezachowanie terminu nastąpiło wskutek zdarzeń losowych (art. 5a ust. 7 ustawy).

Należy dodać, że kwota podatku, o której mowa w ust. 1 pkt 5, czyli tzw. roczna kwota graniczna, podlega corocznej waloryzacji wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych, określonym w ustawie budżetowej za rok, którego kwota dotyczy, ustawie o prowizorium budżetowym lub ich projektach, jeżeli odpowiednie ustawy nie zostały uchwalone, a minister właściwy do spraw rozwoju wsi ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w drodze obwieszczenia, roczną kwotę graniczną, o której mowa w ust. 8 (art. 5a ust. 8 i ust. 9 ustawy oraz Obwieszczenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 kwietnia 2013 r. w sprawie rocznej kwoty granicznej, M. P. z roku 2013, poz. 353).

Jeżeli podejmując dodatkową pracę, wybierze Pani formę zatrudnienia na podstawie umowy o dzieło lub stałą współpracę z kontrahentem w ramach prowadzonej przez siebie pozarolniczej działalności gospodarczej (umowa o współpracy), to żadna z tych umów nie wymaga zastrzeżeń w swej treści. Będzie Pani mogła wówczas pozostać w KRUS z mocy ustawy, a nie na skutek określonego brzmienia umowy. Ważne jest, aby przede wszystkim zostało dokładnie określone, jakich zadań się Pani podejmuje oraz w jakich terminach i w jakiej wysokości będą realizowane płatności.

Zwracam uwagę na jeszcze jeden problem praktyczny. Otóż jeśli z danym pracodawcą będzie Panią łączyć umowa o pracę, to zawarcie z tym samym podmiotem dodatkowej umowy o dzieło czy też umowy-zlecenia spowoduje pełne „oskładkowanie” przychodów osiągniętych z umów cywilnoprawnych, dotyczy to składek przeznaczonych zarówno na ubezpieczenie społeczne, jak i na ubezpieczenie zdrowotne. Wynika to wprost z art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j.t.: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem za pracownika, w rozumieniu ustawy, uważa się także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.