Testament notarialny a prawo do zachowku

Dziedziczenie testamentowe a zachowek

W zdecydowanej większości przypadków z zachowkiem mamy do czynienia przy dziedziczeniu testamentowym, to znaczy wówczas gdy spadkodawca sporządził testament i powołał do dziedziczenia osoby spoza kręgu bliskich krewnych, odsuwając tych ostatnich od dziedziczenia w ogóle.

Zgodnie z art. 991 Kodeksu cywilnego „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Gdyby Pani zmarły ojciec nie spisał swej ostatniej woli w testamencie na rzecz jego żony, to do kręgu spadkobierców po nim, oprócz Pani, weszłoby również Pani rodzeństwo i małżonka zmarłego. Ponieważ jednak ojciec zostawił testament i pominął w nim swoje dzieci, to przysługuje im (w tym i Pani) roszczenie o zachowek względem żony zmarłego.

Zapisanie żonie całego majątku w testamencie z pominięciem dzieci

Jak zatem wynika z powyższych rozważań, zachowku od żony zmarłego na dzień dzisiejszy mogą domagać się dzieci zmarłego.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, punktem odniesienia przy obliczaniu stanu czynnego spadku dla potrzeb obliczenia wysokości należnego zachowku może być jedynie chwila otwarcia spadku będąca chwilą śmierci spadkodawcy (art. 922 § 1, art. 924 i 925 Kodeksu cywilnego).

Trzeba bowiem pamiętać, że bardzo istotne podczas ustalania zachowku jest określenie wartości schedy, od której będzie on wyliczony. Od tego zależy, jaki komu przysługuje zachowek, kto i ile ma komu dopłacić. Na tę wartość składa się nie tylko to, co spadkodawca pozostawił w chwili śmierci.

W jaki sposób oblicza się zachowek?

Stosownie do art. 993 K.c. przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku – zgodnie z poniższymi przepisami – darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Natomiast według art. 994 § 1 K.c. przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Dlatego też do ostatecznego obliczenia wartości zachowku należy najpierw obliczyć wartość spadku zgodnie z jego stanem (składnikami, wierzytelnościami oraz długami) w chwili śmierci spadkodawcy, po czym obliczyć wartość tego spadku po cenach aktualnych (cenach spełnienia roszczenia o zapłatę zachowku) i dopiero dokonać kalkulacji ułamkowej wartości tego spadku stanowiącej odpowiedni zachowek.

Obliczanie zachowku po ojcu

Sposób na wyliczenie zachowku jest następujący:

Wartość spadku ustalona dla potrzeb obliczenia zachowku (wartość spadku + wartość darowizn) x (razy) udział danego spadkodawcy wynikający z dziedziczenia ustawowego x (razy) ułamek należnego zachowku (1/2 lub 2/3) – (minus) darowizny (lub wartość spadku, który otrzymał uprawniony do zachowku w spadku) dla uprawnionego do zachowku = wartość zachowku.

W pierwszej kolejności należy obliczyć udział spadkowy, który przysługuje każdemu ze spadkobierców po śmierci ojca zakładając, że ojciec nie zostawił testamentu.

Spadkobiercami ustawowymi Pani ojca są troje jego dzieci oraz żona, każdy po 1/4 udziału w spadku.

Powyższe wynika z przepisu art. 931 Kodeksu cywilnego.

§ 1 tego artykułu wskazuje, iż w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Zachowek należny każdemu z dzieci zmarłego odpowiada wartością 1/8 (połowie z 1/4) udziału w spadku, jeżeli spadkobierca był zdolny do pracy i pełnoletni w chwili śmierci Pani ojca lub 1/6 (2/3 z 1/4), jeśli spadkobierca był niezdolny do pracy lub nieletni w chwili śmierci ojca.

Zgodnie z art. 1007 Kodeksu cywilnego roszczenie o zachowek wygasa po pięciu latach od chwili ogłoszenia testamentu lub otwarcia spadku (czyli śmierci spadkodawcy).

Reasumując, każde z dzieci zmarłego jako zstępni mogą w ciągu pięciu lat od ogłoszenia testamentu zgłosić się do żony zmarłego jako jedynej spadkobierczyni testamentowej z żądaniem zapłaty zachowku.