Szantaż finansowy w małżeństwie - co zrobić?

Niespełnianie obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny

Ustawodawca przewidział w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (K.r.o.) dwa uprawnienia dla małżonka znajdującego się w sytuacji takiej, jak Pani opisała, czyli przemocy ekonomicznej w małżeństwie. Otóż roszczenia kreują przepisy art. 27 i 28 K.r.o.:

Art. 27. Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Art. 28. § 1. Jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.

§ 2. Nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.

Małżonek może:

1. w trakcie trwania małżeństwa żądać od drugiego małżonka świadczeń na podstawie art. 27 K.r.o.;

2. w trakcie procesu rozwodowego wystąpić z wnioskiem o zabezpieczenie zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 445 K.p.c.);

3. w wyroku rozwodowym, albo po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, żądać alimentów od byłego małżonka na podstawie art. 60 K.r.o.

Obowiązek z art. 27 K.r.o. wygasa na skutek ustania małżeństwa. Obowiązek z art. 27 K.r.o. wygasa również w przypadku orzeczenia separacji małżonków, albowiem zgodnie z art. 614 K.r.o. sąd orzeka w sprawie o separację, tak jak w sprawie rozwodowej, o alimentach między rozłączonymi małżonkami oraz o obowiązku alimentacyjnym rodziców względem ich wspólnych dzieci.

Zasada równej stopy życiowej małżonków

Ustawodawca nie wskazuje kryteriów, które pomogłyby ustalić wysokość świadczenia. W uchwale z 13.10.1976 r., III CZP 49/76, LEX nr 7855, Sąd Najwyższy uznał, że małżonkowi przysługuje „roszczenie do współmałżonka na podstawie art. 27 K.r.o. o zaspokojenie swych potrzeb w zakresie odpowiadającym zasadzie równej stopy życiowej małżonków” (zob. także uchwała SN z 7.06.1972 r., III CZP 43/72, LEX nr 1426). Wysokość świadczeń będzie zatem zależała od dochodów osiąganych przez małżonka, który nie spełnia obowiązku wskazanego w art. 27 K.r.o. Na podstawie art. 27 K.r.o. można żądać zaspokojenia bieżących i przyszłych potrzeb rodziny, a nie potrzeb „przeszłych” (zob. wyrok SN z 7.07.2000 r., III CKN 1015/00, LEX nr 51875).

W uzasadnieniu uchwały całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, LEX nr 3342, wyraźnie wskazano, że art. 27 i 28 K.r.o. regulują „obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny jako całości”. A zatem świadczenie, o którym mowa w art. 27 K.r.o., służy zaspokojeniu potrzeb wszystkich członków rodziny, a w tym także drugiego małżonka. W piśmiennictwie zwraca się uwagę, że zakres obowiązku alimentacyjnego z art. 27 K.r.o. zależy od liczebności rodziny, albowiem „rodzice powinni ze swoimi dziećmi dzielić także środki niezbędne dla ich własnego utrzymania” (B. Walaszek, Zarys prawa rodzinnego i opiekuńczego, Warszawa 1971, s. 53). Zgodnie z pkt I powołanej wyżej uchwały SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, zawierającej wytyczne w zakresie wykładni i praktyki sądowej w sprawach o alimenty: „Małżonek może dochodzić zaspokajania potrzeb na zasadzie art. 27 k.r.o. zarówno wtedy, gdy rodzinę tworzą małżonkowie i dzieci będące na ich utrzymaniu, jak i wtedy, gdy w rodzinie dzieci takich nie ma”.

Naruszenie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny

Naruszenie obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny może prowadzić do wystąpienia przez jednego z małżonków z wnioskiem o wypłatę wynagrodzenia za pracę lub innych należności, które uzyskał drugi z małżonków, naruszający powyższy obowiązek. Regulacja w art. 28 K.r.o. stanowi zatem jeden ze sposobów umożliwiających dochodzenie na drodze sądowej realizacji obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny. Zaspokojenie należności następuje w szczególnym trybie, który umożliwia uniknięcie procesu oraz prowadzenia uciążliwego postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego. W uzasadnieniu uchwały całej Izby Cywilnej SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, LEX nr 3342, podkreślono, że: „Nie mają tutaj zastosowania przepisy K.p.c. o zabezpieczeniu powództwa, skoro chodzi o sui generis postępowanie zabezpieczająco-wykonawcze, w którym realizuje się roszczenia nie w stosunku do dłużnika należności podlegającej wypłacie na rzecz małżonka uprawnionego, lecz w stosunku do współmałżonka, który jest wierzycielem tych należności”. Minusem regulacji, znacznie ograniczającym jej zastosowanie, jest wymóg pozostawania przez małżonków we wspólnym pożyciu. Jak podkreślił SN w uzasadnieniu wyroku z 29.03.1972 r., III CRN 585/71, LEX nr 1450: „Ustanie tego pożycia – bez względu na to, z czyjej winy nastąpiło – wyłącza dopuszczalność dochodzenia obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny w trybie cytowanego przepisu. W takim wypadku wyłącznie właściwy staje się tryb określony w art. 27 K.r.o. lub tryb przewidziany do dochodzenia alimentów (por. art. 128 i n. K.r.o.)”.

Przepisy art. 28 K.r.o. mają zastosowanie do wszystkich małżonków pozostających w ustroju ustawowym, jak i umownym. W przypadku ustroju przymusowego art. 28 K.r.o. nie ma zastosowania do małżonków pozostających w separacji, skoro przesłankę jej orzeczenia stanowi zupełny rozkład pożycia.

Nakaz dostarczania środków utrzymania, wypłata wynagrodzenia do rąk drugiego małżonka

Ustawodawca do przesłanek zastosowania art. 28 K.r.o. zalicza pozostawanie we wspólnym pożyciu oraz niespełnianie ciążącego na każdym z małżonków obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Pojęcie potrzeb rodziny jest szersze od pojęcia zwykłych potrzeb rodziny, które zostało zastosowane w art. 30 K.r.o. W przepisie art. 28 K.r.o. chodzi o uzyskanie środków, które umożliwią osiągnięcie równej stopy życiowej przez wszystkich członków rodziny. Powstaje pytanie, czy regulacja ma zastosowanie jedynie wtedy, gdy jeden z małżonków w ogóle nie przyczynia się do zaspokajania potrzeb, czy też nawet wówczas, gdy zaspokaja je częściowo.

W uchwale całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, LEX nr 3342, stwierdzono, że wszczęcie postępowania o wydanie nakazu wypłaty wynagrodzenia lub innych należności do rąk drugiego małżonka na podstawie art. 28 K.r.o. nie wyklucza wszczęcia i przeprowadzenia procesu o dostarczenie środków utrzymania na podstawie art. 27 k.r.o. ani też wytoczenia powództwa o alimenty na podstawie art. 133 K.r.o.

Zatem, jak widać, prawo dostarcza Pani możliwości i jedynie od Pani zależy wybór roszczenia wobec męża.