Świadectwo wykonywania prac w szczególnych warunkach

Wydawanie świadectw wykonywania prac w szczególnych warunkach

Ponieważ nie wskazuje Pan na stan swojej wiedzy dotyczącej przysługujących Panu praw, proszę pozwolić, że w pierwszej kolejności wskażę na przepisy prawa regulujące wydawanie świadectw wykonywania prac w szczególnych warunkach, a następnie przejdę do orzecznictwa i poglądów literatury w odniesieniu do Pańskiego problemu.

Podstawę prawną niniejszej odpowiedzi stanowią ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwana dalej ustawą, oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy pracy, o których mowa powyżej, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Innymi słowy, świadectwo pracy w szczególnych warunkach powinno odnosić się w swej istocie do zakwalifikowania wykonywanej przez pracownika pracy stosownie do wykazu A lub B rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Prace których wykonywanie uprawnia do wcześniejszej emerytury

Wykaz A dotyczy prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Mając na uwadze fakt, że Pański pracownik wykonywał pracę na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 t, wskazać należy na dział VIII wykazu A: „W transporcie i łączności”, zgodnie z którym prace, których wykonywanie uprawnia do wcześniejszej emerytury, to:

1. Ciężkie prace załadunkowe i wyładunkowe oraz przeładunek materiałów sypkich, pylistych, toksycznych, żrących lub parzących w transporcie;
2. Prace kierowców samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, specjalizowanych, specjalistycznych (specjalnych), pojazdów członowych i ciągników samochodowych balastowych, autobusów o liczbie miejsc powyżej 15, samochodów uprzywilejowanych w ruchu w rozumieniu przepisów o ruchu na drogach publicznych, trolejbusów i motorniczych tramwajów;
3. Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych;
4. Prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym – pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków;
5. Prace na statkach żeglugi śródlądowej (pracownicy zaliczeni do personelu pływającego, z wyjątkiem zatrudnionych sezonowo);
6. Prace na jednostkach pływających w portach morskich i w stoczniach morskich;
7. Prace na torach wodnych i łowiskach morskich;
8. Prace przy regeneracji paliw płynnych i oczyszczaniu wód balastowych na statkach;
9. Prace rybaków morskich;
10. Cumowanie statków;
11. Prace przeładunkowe w portach i stoczniach (łącznie z pracami trymerów, sztauerów oraz obsługą urządzeń przeładunkowych, sprzętu zmechanizowanego i składów);
12. Prace na statkach żeglugi powietrznej oraz prace związane z bezpośrednią obsługą samolotów na płycie lotniska;
13. Prace zakładowych służb kolejowych bezpośrednio związane z utrzymaniem ruchu pociągów;
14. Prace konduktorów wagonów sypialnych;
15. Prace przy remoncie parowozów na gorąco;
16. Prace czyścicieli palenisk, popielników i dymnic parowozowych;
17. Prace ratownicze brzegowych stacji ratownictwa morskiego, wykonywane na jednostkach pływających oraz z lądu.

W załączeniu przesyłam wzór świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach, który w pkt 8 winien wskazywać: „kierowca samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony; wykaz A Dział VIII, poz. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy”.

Ponadto pragnę zauważyć, że ZUS może próbować podważać wystawione świadectwo pracy, wskazując na datę jego wypełnienia. W takiej sytuacji odnieść należy się do treści Kodeksu postępowania cywilnego (w skrócie: K.p.c.).

Postępowanie sądowe o świadczenie emerytalno-rentowe

W pierwszej kolejności trzeba odwołać się do sądu. Szansą dla Pańskiego pracownika jest wówczas treść art. 473 K.p.c., zgodnie z którym w sprawach przewidzianych w niniejszym dziale (tj. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych) nie stosuje się przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu ze świadków i z przesłuchania stron. Innymi słowy, w postępowaniu przed sądem, także wówczas, gdy przedmiotem sporu jest prawo do nabycia emerytury za pracę w warunkach szczególnych, fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie mogą być dowodzone wszelkimi dostępnymi środkami, a do sądu należy ocena ich wiarygodności.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego w tej materii jest jednolite i nie budzi żadnych wątpliwości. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1996 r. (sygn. akt II URN 3/95) „w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w § 22 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 ze zm.) dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami”.

Zgodnie z § 20 pkt 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń wysokość zarobków ubezpieczony powinien udowodnić zaświadczeniami pracodawców. Powyższe ograniczenie nie obowiązuje w postępowaniu sądowym, w którym Pan jako strona może wnosić o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków i żądać przesłuchania siebie w charakterze strony. Możliwość taką daje przepis art. 473 K.p.c., który stanowi, że w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych przed sądem nie stosuje się żadnych ograniczeń dowodowych. Ten wyjątek od ogólnych zasad wynikających z art. 247 K.p.c. sprawia, że każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane i ich dopuszczenie za celowe.

Pozwolę sobie zatem wskazać, że jeżeli żyją jeszcze inni pracownicy, którzy zajmowali to samo stanowisko albo mają informacje o zakresie obowiązków pracownika, który domaga się świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach, warto ustalić ich dane i wezwać w charakterze świadków na okoliczność ustalenia zajmowanego stanowiska pracy. Warto także zastanowić się, czy któryś z jego kolegów, który zajmował takie samo lub podobne stanowisko, nie dostał już emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. W takim przypadku należy zawnioskować o powołanie akt takiej sprawy jako dowodu w sprawie. Co do zasady sądy, mając na uwadze wyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla sprawy, dopuszczają i przeprowadzają dowód z zeznań świadków i akt rentowych innych pracowników. Wynika to bowiem z faktu, że pracownik z uwagi na źle wystawione świadectwo pracy zostałby pozbawiony prawa, które mu przysługuje.

Emerytura, o której mowa wyżej, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Jak udowodnić przed ZUS-em fakt wykonywania pracy w szczególnych warunkach?

Reasumując, trzeba także wskazać, że prace, które są uznane za pracę w warunkach szczególnych, zostały określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Proszę również pamiętać, iż aby praca została zakwalifikowana do pracy w szczególnych warunkach, musiała ona być świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ten staż pracy w warunkach szczególnych należy udowodnić przed ZUS-em za pomocą dokumentów – świadectw pracy i zaświadczeń wydawanych przez pracodawców, jeżeli ZUS odmówi prawa do emerytury, można wnosić odwołanie do sądu. Wtedy okoliczność pracy w szczególnych warunkach można udowadniać oprócz dokumentów również zeznaniami świadków.

Trzeba bowiem wyraźnie stwierdzić, że jednym z warunków uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury jest rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem. Warunek taki zawarty jest w art. 184 ust 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.