Świadczenie pielęgnacyjne na niepełnosprawnego brata

Komu przysługuje świadczenie pielęgnacyjne?

Ustawa o świadczeniach rodzinnych w art. 17 stanowi:

„Świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1) matce albo ojcu,

2) opiekunowi faktycznemu dziecka,

3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,

4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

– jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

A także w ust. 1a tegoż samego artykułu – „osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki: 1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; 2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; 3) nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.”

Czy siostra jest osobą uprawnioną do świadczenia pielęgnacyjnego na brata?

Tak więc faktycznie to rodzice mają obowiązek i prawo w pierwszej kolejności ubiegać się o świadczenie, a rodzeństwo jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Jeżeli więc chce się Pani starać o przyznanie świadczenia, powinna Pani złożyć wniosek formalnie jako siostra, ale także jako opiekun faktyczny i prawny brata po tym, gdy zostanie nim Pani ustanowiona przez sąd.

Do wniosku powinna Pani dołączyć, oprócz postanowienia sądu, dokumenty poświadczające niepełnosprawność brata oraz datę jej powstania, także dokumentację dotyczącą sytuacji rodzinnej. Proszę załączyć oświadczenie ojca o tym, że z uwagi na stan zdrowia nie jest on już w stanie sprawować opieki nad niepełnosprawnym synem. Gdyby udało się załączyć do Pani wniosku także oświadczenie matki o tym, że nie sprawuje i nie będzie sprawować opieki nad synem, byłoby dobrze. Proponuję także załączyć oświadczenie np. sąsiadów, że to Pani obecnie zajmuje się bratem.

Świadczenie pielęgnacyjne a zatrudnienie

Musi Pani pamiętać, iż elementem koniecznym dla uzyskania świadczenia jest brak zatrudnienia lub rezygnacja z zatrudnienia przez Panią, co jest bezpośrednim związkiem przyczynowo-skutkowym konieczności sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną. Okoliczność tę musi Pani także wykazać, np. poprzez okazanie rozwiązania umowy o pracę czy też odmowę podjęcia zatrudnienia oferowanego przez PUP.

Odmowa przyznania świadczenia pielęgnacyjngo

Gdyby pomimo wskazanych okoliczności organ odmówił Pani przyznania świadczenia, powinna Pani odwołać się od decyzji, przytaczając taką argumentację, jaką wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 12 maja 2017 r. w sprawie sygn. akt I OSK 328/16, który załączam poniżej.

„W myśl art. 17 ust. 1 ww. ustawy, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: 1) matce lub ojcu 2) opiekunowi faktycznemu dziecka 3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej 4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeśli rezygnują lub nie podejmują zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad bliskimi osobami (...). Zgodnie zaś z ust. 1a powołanego przepisu świadczenie to przysługuje osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1) rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; 2) nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności; 3) nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Skład orzekający w niniejszej sprawie podziela pogląd wyrażany w orzecznictwie tut. sądu, iż wskazane regulacje należy odczytywać przez pryzmat zasad i wartości wyrażonych w Konstytucji RP, z uwzględnieniem celu tych unormowań, którym jest przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego osobom, które rzeczywiście sprawują opiekę nad bliskimi osobami niepełnosprawnymi i wymagającymi takiego wsparcia (por. wyrok NSA z dnia 5 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1062/14, z dnia 13 listopada 2015 r., sygn. akt I OSK 1286/14). W art. 17 ust. 1 pkt 4 ustawy o świadczeniach rodzinnych ustawodawca nawiązuje wprost do obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Nie można zatem pominąć treści art. 132 k.r.o., zgodnie z którym: »Obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami«. W tym kontekście wybranie przez ustawodawcę z kręgu osób zobowiązanych do alimentacji wyłącznie rodzica i umożliwienie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego innym osobom zobowiązanym do alimentacji wyłącznie w sytuacji, gdy rodzice nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności narusza konstytucyjną zasadę równości, sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji RP), a także godzi w konstytucyjne nakazy ochrony i opieki nad rodziną (art. 18 Konstytucji RP). W sytuacji gdy jak w niniejszej sprawie matka osoby niepełnosprawnej legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności w związku z czym nie może sprawować opieki nad synem, zaś ojciec rozwiedziony z matką miał ograniczoną władzę rodzicielską i od lat nie utrzymuje żadnych kontaktów z pełnoletnimi już dziećmi, opiekę nad chorym bratem sprawuje skarżąca, która nadto postanowieniem Sądu Rejonowego w B. została ustanowiona opiekunem całkowicie ubezwłasnowolnionego I. B. Z akt sprawy wynika także, iż postanowieniem Sądu Rejonowego w B. z dnia (...) listopada 1990 r. skarżąca i jej brat zostali umieszczeni w rodzinie zastępczej u dziadków. W styczniu 1993 r. ojciec wyprowadził się z mieszkania zajmowanego przez rodzinę i od tego czasu nie interesował się jej losem. W wyroku rozwodowym z (...) października 1995 r. orzeczono jego eksmisję ze wspólnego mieszkania. Według oświadczenia skarżącej kasacyjnie, był osobą nadużywającą alkoholu, nie ma warunków do sprawowania opieki nad chorym synem. Nigdy dobrowolnie nie płacił alimentów na dzieci i żonę. Z pisma Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w W., przedłożonego wraz ze skargą, wynika, że na dzień 13 maja 2015 r. zadłużenie z tego tytułu wynosiło 53.285,43 zł należności głównej i 51.606,13 zł odsetek. Okoliczności te w sposób oczywisty wskazują, iż B. S. w aktualnym stanie sprawy nie sprawuje w żadnym zakresie opieki nad niepełnosprawnym synem. Uzyskanie od niego na czas środków utrzymania dla syna okazało się praktycznie niemożliwe. Z tego też względu, mając na względzie art. 132 k.r.o., należało przyjąć, że zaktualizował się obowiązek alimentacyjny zobowiązanej w dalszej kolejności M. B., co czyni ją osobą uprawnioną do żądanego świadczenia.

Odmienna wykładnia omawianych przepisów, w okolicznościach rozpoznawanej sprawy prowadziłaby do pozbawienia osoby faktycznie sprawującej opiekę, prawa do świadczenia pielęgnacyjnego. Akceptacja takiej wykładni naruszałaby wspomniane wyżej konstytucyjne zasady sprawiedliwości społecznej, nakaz ochrony i opieki nad rodziną, jak również wynikający z art. 71 ust. 1 Konstytucji, nakaz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej.

Wykładnia art. 17 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 17 ust. 1a uwzględniająca wskazane zasady konstytucyjne ma także oparcie w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Wypada jedynie przypomnieć, że w wyroku z 15 listopada 2006 r., sygn. P 23/05 (pub. OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 151) Trybunał stwierdził, że: »Choć zasiłek stały nominalnie przysługiwał opiekunowi, to korzyść czerpał z niego podopieczny, który dzięki zasiłkowi miał zapewnioną opiekę osoby bliskiej. Takie rozwiązanie było też korzystne dla państwa, które zapewniając osobie potrzebującej pomocy opiekę członka rodziny, nie musiało organizować tejże opieki w innych formach. Skoro członek najbliższej rodziny wywiązuje się ze swych obowiązków wobec chorego krewnego, a wymaga to od niego rezygnacji z zarobkowania, to powinien w tych działaniach otrzymać odpowiednie wsparcie państwa. Przyznanie tylko rodzicom naturalnym prawa do zasiłku stałego narusza konstytucyjną zasadę równości, a także zasadę sprawiedliwości społecznej (pojmowaną nie w aspekcie socjalno-ekonomicznym), lecz odnoszoną również do społecznego poczucia sprawiedliwości, które w demokratycznym państwie prawnym nie powinno być przez ustawodawcę ignorowane (art. 2 Konstytucji).« Trybunał Konstytucyjny uznał, że taka regulacja godzi też w konstytucyjne nakazy ochrony rodziny i opieki nad rodziną w ogólności (art. 18 Konstytucji) oraz szczególnej pomocy władz publicznych rodzinom w trudnej sytuacji materialnej i społecznej (art. 71 Konstytucji). Trzeba mieć na uwadze, że świadczenie pielęgnacyjne zastąpiło zasiłek stały przewidziany w ustawie o pomocy społecznej z 1990 r. Podobne wnioski można wywieść z wyroków Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18 lipca 2008 r., sygn. P 27/2007, pub. OTK-A 2008/6/107 oraz z dnia 22 lipca 2008 r., sygn. P 41/2007, pub. OTK-A 2008/6/109.”