Świadczenia alimentacyjne a śmierć niepracującego ojca

Kiedy powstaje obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności?

Zasadnym jest w mojej ocenie wskazanie na treść art. 132 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), zgodnie z którym obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.

Najistotniejszą okolicznością jest wskazanie, iż przy życiu pozostaje matka ojca dzieci. Wskazać należy na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 maja 1966 r., sygn. akt III CR 89/66, zgodnie z którym „obowiązek utrzymania i wychowania dzieci ciąży przede wszystkim na jego rodzicach. Oznacza to, że jeśli jedno z rodziców nie żyje, obowiązek ponoszenia w całości ciężarów związanych z utrzymaniem i wychowaniem dziecka spoczywa w zasadzie na drugim z rodziców. Dopiero gdy zostanie ustalone, że pozostały przy życiu rodzic nie jest w stanie w całości lub części sprostać swoim obowiązkom względem dziecka i z tego powodu dziecko mogłoby znaleźć się w niedostatku – w grę wchodzi subsydiarny obowiązek dalszych krewnych”.

Innymi słowy w chwili obecnej, jako iż ojciec dzieci zmarł, a Pani nie jest w stanie w pełni pokryć kosztów utrzymania i wychowania, wskazać należy na możliwość dochodzenia alimentów od babci Pani dzieci, tj. matki zmarłego.

Dochodzenie alimentów od dziadków po śmierci ojca?

Możliwość dochodzenia alimentów od matki zmarłego wynika nie tylko z przepisów prawa, ale także z zasad współżycia społecznego.

Matka zmarłego ojca będzie zatem zobowiązana stosowanie do swoich możliwości zarobkowych i majątkowych. Wyraźnie podkreślić należy, iż chodzi o możliwości majątkowe. W treści pytania wskazuje Pani na to, że matce zmarłego przysługuje prawo własności nieruchomości lokalowej. Dysponowanie własną nieruchomością w sytuacji przebywania w domu pomocy społecznej wskazuje na możliwości majątkowe zobowiązanej.

W chwili obecnej nie ulega wątpliwości, iż Pani jako matka dzieci czyni osobiste starania o wychowanie i utrzymanie dzieci. Na matce zmarłego, jako babci, ciąży zatem obowiązek pokrycia części lub całości kosztów utrzymania lub wychowania małoletnich dzieci.

Zakres obowiązku alimentacyjnego

Ustawodawca w sposób jednoznaczny posługuje się sformułowaniem, iż zakres świadczeń alimentacyjnych jest m.in. uzależniony od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego nie należy kojarzyć z wysokością faktycznych zarobków bądź też czystego dochodu z majątku. W ocenie zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego mieszczą się także te niewykorzystane, jeżeli tylko są realne, a potrzebom uprawnionych zobowiązany nie jest w stanie sprostać posiadanymi środkami. Możliwości zarobkowe – to zarówno te przybierające postać pieniężną, jak i te, pobierane w naturze. Wynagrodzeniem są także świadczenia uzupełniające wynagrodzenie podstawowe (premie, dodatki, tzw. trzynasta pensja, nagroda jubileuszowa itp.). Wyraźnie podkreślić należy, iż matka zmarłego może wynająć mieszkanie i przekazać uzyskane w ten sposób środki na małoletnie dzieci.

Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 1975 r., sygn. akt III CRN 48/75 „zasadne i zgodne z treścią art. 135 K.r.o. jest oparcie się na możliwościach zarobkowych pozwanego, a nie tylko na jego aktualnych zarobkach. Zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności zarobki i dochody byłyby większe, a istniejące warunki społeczno-gospodarcze i ważne przyczyny takiemu wykorzystaniu nie stoją na przeszkodzie (por. orzeczenie Sądu Najwyższego – Izba cywilna z dnia 9 stycznia 1959 r. III CR 212/58 OSPiKA 1960/2 poz. 41)”.

Ustalenie wysokości alimentów

Istotne z punktu widzenia Pani interesu jest orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1967 r., sygn. akt III CR 422/66, zgodnie z którym przez obowiązek alimentacyjny dostarczania środków utrzymania przewidziany w art. 128 i 133 § 2 K.r.o., rozumieć należy obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej potrzebującej alimentacji; obowiązek ten może polegać również na dostarczeniu osobie znajdującej się w niedostatku mieszkania, opieki lekarskiej i domowej. Nadto w wyroku z dnia 21 maja 1975 r., sygn. akt III CRN 72/75 usprawiedliwione potrzeby dziecka winny być ocenione nie tylko na podstawie wieku, lecz również miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, możliwości zarobkowych osób zobowiązanych do jego utrzymania oraz całego szeregu okoliczności każdego konkretnego wypadku. W szczególności pojęcia usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od pojęcia zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, zwłaszcza przy ustalaniu przez sąd wysokości alimentów.

W podobnym tonie wypowiada się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 marca 1985 r., sygn. akt III CRN 341/84 zgodnie z którym „zakres świadczeń alimentacyjnych należy – zgodnie z art. 135 § 1 K.r.o. – od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Należy przy tym stwierdzić, że pojęcie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz pojęcie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, pozostają we wzajemnej zależności i obie te przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, w szczególności przy ustalaniu wysokości alimentów przez sąd. Odmienny pogląd pozostawałby w sprzeczności z zasadą równej stopy życiowej dzieci i rodziców, obowiązującej także w sprawach alimentacyjnych”.

W mojej ocenie jest to jedyna możliwość uzyskania środków pieniężnych od rodziny zmarłego ojca dzieci. Proponowałbym wystąpić jak najszybciej z pozwem o alimenty wobec matki zmarłego z jednoczesnym wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych.