Stanowisko archeologiczne na prywatnej działce - co można zrobić?

Gminna ewidencja zabytków

Art. 6 ust. 2 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nałożył na wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) obowiązek założenia gminnej ewidencji zabytków, po przekazaniu przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wykazu zabytków, określonego w art. 7 tej ustawy, w terminie dwuletnim od dnia przekazania przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wykazu zabytków. Samo zatem przekazanie przez wojewódzkiego konserwatora zabytków wykazu zabytków wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) nie wywołuje skutku w postaci założenia gminnej ewidencji zabytków, a jej założenie wymaga aktu organu wykonawczego gminy, z którym jednoznacznie można będzie wiązać skutek w postaci założenia gminnej ewidencji zabytków. W związku z tym założenie ewidencji następuje w drodze zarządzenia, które stanowi władcze oświadczenie woli właściwego organu, skierowane bezpośrednio na wywołanie określonego skutku prawnego. Zarządzenia są, obok decyzji administracyjnych, prawną formą podejmowania władczych rozstrzygnięć przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta (por. wyrok NSA z dnia 5 listopada 2014 r., sygn. akt II OSK 2329/14).

Wskazać przy tym należy, że skutek prawny objęcia nieruchomości zabytkowej ochroną w świetle przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wynika nie tyle z czynności materialno-technicznych polegających na opracowaniu dla obiektu zabytkowego karty ewidencyjnej i dołączeniu jej do prowadzonego zbioru, ale ze stwierdzenia, że dany obiekt spełnia warunki do ujęcia go w gminnej ewidencji zabytków (por. postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 września 2012 r, sygn. akt II OSK 1950/12).

W myśl art. 7 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.) formami ochrony zabytków są: wpis do rejestru zabytków; uznanie za pomnik historii; utworzenie parku kulturowego; ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska użytku publicznego. Natomiast zgodnie z art. 21 tej ustawy ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Ewidencja zabytków jest zbiorem przeznaczonym dla zabytków, co jednoznacznie wynika z jej nazwy. Przy prowadzeniu ewidencji należy mieć na uwadze przepis art. 3 pkt 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zawierający ustawową definicję zabytku. Do ewidencji wpisuje się obiekty, które ze względu na posiadane wartości historyczne, naukowe lub artystyczne zasługują na zachowanie. Przepis art. 22 ust. 4 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami stanowi, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminną ewidencję zabytków nieruchomych z terenu gminy. Zgodnie zaś z zapisem art. 22 ust. 5 „w gminnej ewidencji zabytków powinny być ujęte:

1) zabytki nieruchome wpisane do rejestru;

2) inne zabytki nieruchome znajdujące się w wojewódzkiej ewidencji zabytków;

3) inne zabytki nieruchome wyznaczone przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w porozumieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków”.

Zgodnie z art. 39 ust. 1 i 2 Prawa budowlanego:

„1. Prowadzenie robót budowlanych przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków.

2. Pozwolenie na rozbiórkę obiektu budowlanego wpisanego do rejestru zabytków może być wydane po uzyskaniu decyzji Generalnego Konserwatora Zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego o skreśleniu tego obiektu z rejestru zabytków”.  

Z powyższego przepisu wynika, iż dotyczy on formalności związanych z zamiarem przystąpienia robót związanych z budynkami objętymi różnymi formami ochrony konserwatorskiej – nie dotyczy on natomiast sytuacji, w której prowadzenie robót jest związane z decyzją nakazową wydawaną przez organy nadzoru budowlanego na podstawie art. 67 Prawa budowlanego.

Skreślenie prywatnej posesji z rejestru zabytków

Jeśli budynek wpisano jest do rejestru, a nie tylko gminnej ewidencji można i powinniście wnioskować o skreślenie obiektu z rejestru zabytków. Powinien Pan złożyć do Ministra Kultury i Ochrony Dziedzictwa Narodowego wniosek o jego skreślenie z rejestru zabytków. Zabytek może zostać wykreślony z rejestru tylko w przypadku, gdy uległ on zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej, albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych.

Tu najlepiej podeprzeć się opinią biegłego z tego zakresu.

Skreślenie z rejestru zabytków następuje na podstawie decyzji generalnego konserwatora zabytków działającego w imieniu ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego.

Stosownie do w art. 13 ust. 6 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, postępowanie w sprawie skreślenia zabytku z rejestru wszczyna się z urzędu bądź na wniosek właściciela zabytku lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy.

Budowa obiektów na stanowisku archeologicznym

We wniosku wskazać należy, że przedmiotowa nieruchomość utraciła walory „cenne z punktu widzenia archeologicznego”, a obecnie w jej granicach znajduje się część zabudowana, utwardzona, przeprowadzony wodociąg oraz wywłaszczony obszar pod drogę. Przedmiotowy obszar nigdy nie był przebadany ani „nie stanowił przedmiotu analiz żadnego ośrodka badawczego”.

Niewątpliwie podczas budowy obiektów doszło do zniszczenia stanowiska archeologicznego. Nastąpiła utrata przez grunt wartości historycznej. Ponadto, od 1972 roku nie potwierdzono wartości archeologicznej działki która była podstawą wpisu. Do chwili obecnej nie dokonano żadnych ustaleń naukowych. Prócz wpisu w 1972 r. działka nie była przedmiotem zainteresowania upoważnionych instytucji naukowych.

Stosownie do art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami skreślenie z rejestru zabytków jest możliwe, gdy obiekt uległ zniszczeniu w stopniu powodującym utratę jego wartości historycznej, artystycznej lub naukowej albo którego wartość będąca podstawą wydania decyzji o wpisie do rejestru nie została potwierdzona w nowych ustaleniach naukowych. Natomiast zgodnie z art. 13 ust. 2 ww. ustawy powyższe przesłanki stosuje się również w przypadku skreślenia części zabytku.