Sprzedaż samochodu po śmierci współwłaściciela

Pół roku temu zmarła żona pana Adriana. Zostali we dwóch – pan Adrian i 6-letni syn. Pan Adrian ma kłopot ze sprzedażą samochodu. Mianowicie pan Adrian z żoną miał dwa samochody. Teraz postanowił jeden z nich (ten jego) sprzedać. Właścicielem samochodu był pan Adrian, ale jego żona także była wpisana jako współwłaścicielka. Pan Adrian sprzedał samochód za 4000 zł. Niestety nowemu właścicielowi odmówiono w urzędzie rejestracji pojazdu. Urzędnicy wymagają jakiegoś aktu notarialnego, w którym syn pana Adriana zrzeka się tego samochodu jako spadku. Sprawę sądową w sprawie spadku pan Adrian ma dopiero za 2 miesiące, ale nabywca auta nie ma tyle czasu na rejestrację. Pan Adrian nie ma już pieniędzy ze sprzedaży auta, bo po długiej chorobie jego żony zostały mu długi i nie chciałby oddawać tych pieniędzy, a tym bardziej odbierać samochodu. Pan Adrian zapytał nas, co można z tym problemem zrobić.

Sprzedaż auta należącego do majątku wspólnego po śmierci żony

Jeśli auto należało do majątku wspólnego pana Adriana i jego żony, to niestety urząd ma w tym sporze rację.

Małżonkowie, jeśli nie zawarli umowy o rozdzielności majątkowej (tj. intercyzy), żyją w tzw. ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej. W ustroju tym wyróżnia się trzy masy majątkowe, tj. majątek wspólny i majątek osobisty każdego z małżonków.

Jakie przedmioty obejmuje majątek wspólny?

Majątek wspólny obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. I tak, do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przeprowadzenie postępowania spadkowego oraz uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na sprzedaż auta w imieniu swojego małoletniego dziecka

Zatem przede wszystkim pan Adrian powinien rozstrzygnąć jednoznacznie, czy przedmiotowe auto należało do majątku wspólnego, czy jednak do jego majątku osobistego. Jeśli do majątku wspólnego, to przed jego sprzedażą pan Adrian powinien przeprowadzić postępowanie spadkowe oraz uzyskać zgodę sądu opiekuńczego na sprzedaż auta w imieniu swojego małoletniego dziecka.

Jeżeli zmarła nie pozostawiła testamentu, to na mocy ustawy spadkobiercami są pan Adrian i jego syn – udział spadkowy każdego z nich wynosi ½. W skład spadku po zmarłej wchodzą przedmioty i prawa majątkowe, które wchodziły w skład jej majątku osobistego oraz ½ majątku wspólnego (przyjmuje się bowiem, że udziały w majątku wspólnym małżonków są równe, tym samym z chwilą śmierci żony połowa majątku wspólnego weszła w skład spadku po żonie, natomiast druga połowa pozostała przy panu Adrianie).

Tym samym syn pana Adriana jest współwłaścicielem auta w udziale ¼ (½ auta weszła w skład spadku, druga połowa pozostała przy panu Adrianie).

Kiedy następuje nabycie spadku?

Nabycie spadku następuje z chwilą śmierci spadkodawcy. Nie jest to jednak nabycie definitywne. W terminie dalszych 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania spadkobierca może złożyć oświadczenie co do spadku, mianowicie:

• przyjąć spadek wprost,
• przyjąć z dobrodziejstwem inwentarza,
• spadek odrzucić.

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020 K.c.). W jego miejsce wejdą jego zstępni (dzieci, wnuki).

Co oznacza przyjęcie spadku wprost?

Przyjęcie spadku wprost oznacza, iż spadkobierca przyjął spadek bez ograniczenia za długi spadkowe. W skład spadku obok korzyści spadkowych wchodzą także długi, które ciążyły na spadkodawcy.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości korzyści uzyskanych w spadku. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że odpowiedzialność spadkobiercy zostaje ograniczona do wartości stanu czynnego spadku. Oznacza to, że spadkobierca taki odpowiada za długi spadkowe całym swoim majątkiem, ale tylko do wartości tego, co przypadło mu w spadku. Przykładowo, jeśli udział spadkowy jest wart 50 000 zł, to spadkobierca odpowiada za ewentualne długi tylko do wysokości 50 000 zł.

Co obejmuje spis inwentarza?

Stan czynny spadku ustalany jest w spisie inwentarza. Spis inwentarza obejmuje zarówno aktywa (stan czynny spadku), jak i pasywa (stan bierny spadku). Stan czynny spadku jest to zatem wartość należących do spadku aktywów (tj. korzyści spadkowych). W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza sąd powinien wydać postanowienie o sporządzeniu takiego spisu. Jeśli tego nie uczyni, warto złożyć wniosek o sporządzenie spisu w sądzie.

Niezłożenie oświadczenia co do spadku w terminie 6 miesięcy

Niezłożenie żadnego oświadczenia co do spadku w terminie 6 miesięcy skutkuje uznaniem, iż spadkobierca przyjął spadek wprost bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych (a więc właśnie osoba niepełnoletnia czy ubezwłasnowolniona) albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia, przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeśli upłynęło już 6 miesięcy od śmierci żony, wówczas należy przyjąć, że zarówno jego syn, jak i pan Adrian nabyli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

W celu wykazania praw do spadku pana Adriana i jego syna pan Adrian musi legitymować się albo postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, albo właśnie poświadczonym przez notariusza aktem dziedziczenia, czyli pan Adrian musi w imieniu swoim i dziecka przeprowadzić postępowanie spadkowe.

Postępowanie spadkowe pan Adrian może przeprowadzić przed sądem albo przed notariuszem.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku

Jeśli chodzi o sąd, to pan Adrian powinien złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po żonie. We wniosku należy:

• oznaczyć sąd właściwy do rozpoznania sprawy, osobę spadkodawcy oraz datę i miejsce jej zgonu, osoby spadkobierców ustawowych, czyli pana Adriana i jego syna,
• oświadczyć, czy zmarła pozostawiła testament, oraz czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne.

Do wniosku pan Adrian powinien załączyć akt zgonu żony, akty małżeństwa, akt urodzenia syna oraz dowód uiszczenia opłaty sądowej od wniosku. We wniosku należy zaznaczyć, iż z uwagi na niepełnoletność syna pan Adrian jest jego przedstawicielem ustawowym.

Opłata sądowa od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wynosi 100 zł. Opłatę można uiścić przelewem na konto sądu lub w kasie sądu.

Nadto w celu uzyskania odpisu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku będzie trzeba ponieść opłatę kancelaryjną w wysokości 6 zł.

Sąd po wpłynięciu wniosku pana Adriana wyznaczy rozprawę, na którą pan Adrian zostanie wezwany. Sądem właściwym będzie sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy.

Przeprowadzenie postępowania spadkowego przed notariuszem

Jeśli natomiast pan Adrian zdecyduje się przeprowadzić postępowanie spadkowe przed notariuszem, to pan Adrian wszystko załatwi podczas jednej wizyty w kancelarii notarialnej. W tym celu należy umówić się z notariuszem na konkretny dzień, wziąć ze sobą dowody osobiste, akt zgonu żony, akty urodzenia dziecka, akt małżeństwa.

Warto pamiętać, że akt poświadczenia dziedziczenia może sporządzić każdy notariusz i nie ma tutaj znaczenia ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Poświadczenie dziedziczenia u notariusza kosztuje ok. 150 zł. Należy do tego dodać jeszcze 23% podatku VAT oraz koszty wypisów aktu poświadczenia dziedziczenia (ok. 7 zł za wypis).

Postępowanie spadkowe przed sądem

Jeśli postępowanie spadkowe przeprowadzone zostanie przed sądem, to pan Adrian musi również pamiętać, iż w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powinien zgłosić nabycie spadku do urzędu skarbowego w celu skorzystania ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. W przypadku pana Adriana zwolnienie będzie całkowite.

Rozporządzenie majątkiem niepełnoletniego dziecka

Wreszcie, pan Adrian musi pamiętać, iż w celu rozporządzenia majątkiem niepełnoletniego dziecka, jeśli zamierzona czynność przekracza zakres zwykłego zarządu, pan Adrian musi uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Sądem opiekuńczym jest sąd rejonowy (wydział rodzinny i nieletnich). Sądem miejscowo właściwym będzie sąd zamieszkania pana Adriana i jego syna. Tym samym w celu sprzedaży auta pan Adrian powinien wystąpić do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wyrażenie zgody na jego zbycie w imieniu małoletniego syna. Opłata sądowa od wniosku w tym przypadku wynosi 40 zł.

Powyższe wynika z tego, że mimo iż rodzice sprawują zarząd majątkiem swoich nieletnich dzieci, to jednak nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko (art. 101 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu zalicza się w szczególności następujące czynności: nabycie, zbycie, zrzeczenie się lub istotne obciążenie nieruchomości oraz praw o większej wartości, zmiana sposobu gospodarowania ważnym składnikiem majątku, zmiana przeznaczenia części nieruchomości, znaczniejszy remont lub przebudowa budynku, ustanowienie odrębnej własności lokalu, dokonanie podziału nieruchomości.

Z mojej praktyki wynika, iż zbycie auta o wartości 4000 zł należy do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Zatem pan Adrian musi się liczyć z tym, że urząd zażąda jeszcze takiej zgody.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59