Sposoby na zabezpieczenie pożyczki udzielonej drugiej osobie

Jak zabezpieczyć pożyczkę udzielaną drugiej osobie

Dokonałam analizy załączonej przez Pana umowy pożyczki i pozwoliłam sobie nanieść niezbędne poprawki, a także dodałam komentarze. Oczywiście są to tylko sugestie i nie wszystkie musi Pan zastosować, ale biorąc pod uwagę kwotę pożyczki i okres kredytowania, a przez to niepewność, jaka się z tym wiąże, sugerowałabym zastanowić się nad lepszym zabezpieczeniem, poczynając od zmian w umowie, po wybór innej formy zabezpieczenia pożyczki udzielonej drugiej osobie.

W mojej ocenie, wynikającej z wieloletniej praktyki, zabezpieczenie z weksla jest jednym z najsłabszych – owszem, ta forma jest tania, a jej zaletą jest i to, że przyśpiesza postępowanie sądowe, ale zdecydowanym minusem jest, iż weksel nie stanowi realnego zabezpieczenia na wypadek niewypłacalności dłużnika. Często bowiem przy transakcjach zabezpieczonych wekslem dochodzi do sytuacji, w której co prawda wierzyciel ma dla siebie korzystny wyrok sądu, ale ponieważ dłużnik nie posiada majątku, to nie ma się z czego zaspokoić.

Formy zabezpieczenia pożyczki udzielanej przez osobę prywatną innej osobie

Proponowałabym Panu następujące formy zabezpieczenia pożyczki:

Pierwszą z nich jest tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie, przez co rozumieć należy umowę o przeniesienie przez dłużników (pożyczkobiorców) na Pana, jako wierzyciela, własności określonej rzeczy (w Pana przypadku najlepiej nieruchomości lub np. udziału w niej lub innej nieruchomości) z zastrzeżeniem, że w przypadku gdy pożyczka zostanie terminowo spłacona, przeniesienie własności traci moc i pożyczkobiorcy stają się z powrotem właścicielami rzeczy lub nieruchomości.

Umowa o przewłaszczeniu na zabezpieczenie nie wymaga zachowania szczególnej formy (dla celów dowodowych wystarczy forma pisemna). Przy czym umowa o przewłaszczeniu nieruchomości (dopuszczalna w świetle orzecznictwa sądowego – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2000 r., III CKN 246/2000, OSNC 11/2000, poz. 213) wymaga jednak zachowania formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Konsekwencją przewłaszczenia na zabezpieczenie jest sytuacja, że do czasu spłaty długu przez dłużnika wierzyciel jest właścicielem przewłaszczonej rzeczy, a dłużnik (pożyczkobiorca) – dopóki nie spłaci zaciągniętego długu – nie może odzyskać tej rzeczy. Nie stoi to jednak na przeszkodzie możliwości pozostawienia owej, przewłaszczonej rzeczy w posiadaniu dłużnika, jeżeli tylko ma Pan do pożyczkobiorców wystarczające zaufanie. Oznacza to, że pożyczkobiorcy mogliby np. mieszkać w wybudowanym domu, urządzać go i normalnie wykorzystywać lub eksploatować, ale w przypadku gdyby przestali spłacać pożyczkę, Pan mógłby sprzedać tę nieruchomość i po potrąceniu niespłaconej kwoty pożyczki rozliczyć się z nadwyżki z pożyczkobiorcami. Jest to bardzo skuteczne zabezpieczenie pożyczki, ale jednocześnie mocno skomplikowane w swojej formie prawnej, więc na pewno będzie budzić sporo kontrowersji i na samym początku może być nieco kłopotliwe w załatwianiu. Oczywiście przy tej formie zabezpieczenia powstaje także koszt związany ze sporządzeniem aktu notarialnego.

Zabezpieczenie rzeczowe w postaci hipoteki

Inną formą zabezpieczenia pożyczki, która jest w sumie nie mniej skuteczna, a na pewno mniej kontrowersyjna, ale dłuższa w realizacji (czyli w uzyskaniu zaspokojenia roszczenia), jest tzw. zabezpieczenie rzeczowe w postaci hipoteki. Hipoteka może zostać ustanowiana na nieruchomościach (a nadto również na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu czy użytkowaniu wieczystym) dłużnika lub wskazanej przez niego osoby trzeciej. Oznacza to, że może być ona ustanowiona nie tylko na nowej nieruchomości pożyczkobiorców (choć dla Pana, z uwagi na hipotekę banku, to zabezpieczenie traci na skuteczności), ale także na przykład na ich obecnym mieszkaniu lub na mieszkaniu ich rodziców itp.

Egzekucja wierzytelności z przedmiotu hipoteki

Jej ogromną zaletą jest, że wierzyciel, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, może domagać się jej zaspokojenia poprzez egzekucję z przedmiotu hipoteki. Przy czym, co istotne, hipoteka obciąża nieruchomość bez względu na to, kto jest jej właścicielem. Wierzyciel hipoteczny może zatem domagać się zaspokojenia swojej wierzytelności od każdoczesnego właściciela nieruchomości, który – nabywając nieruchomość obciążoną hipoteką – staje się równocześnie dłużnikiem hipotecznym, nawet gdy nie był stroną umowy, z której zabezpieczona wierzytelność wynika. Istotnym przywilejem związanym z hipotecznym zabezpieczeniem pożyczki (wierzytelności) jest przyznanie wierzycielowi prawa pierwszeństwa zaspokojenia z przedmiotu hipoteki przed pozostałymi wierzycielami (osobistymi) właściciela nieruchomości. Czyli jeżeli pożyczkobiorcy zaciągną dodatkowo jeszcze jakieś kredyty lub pożyczki, to w przypadku, gdy zaprzestaną ich bieżącej spłat,y pozostali wierzyciele nie będą mogli się zaspokoić poprzez sprzedaż tej nieruchomości przed Panem i w pewnym sensie bez Pana zgody. Bez takiego zabezpieczenia, jeżeli Pana pożyczkobiorcy będą zalegać ze spłatą wielu wierzytelności, komornik będzie dzielił uzyskane w egzekucji pieniądze proporcjonalnie pomiędzy wierzycieli.

W jaki sposób powstaje hipoteka?

Do powstania hipoteki konieczne jest:

1. zawarcie umowy hipoteki (jest konieczna forma aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia), oraz
2. wpisanie hipoteki do księgi wieczystej.

Hipoteka może być mniej skuteczna od przewłaszczenia na zabezpieczenie, jako że zaspokojenie się z przedmiotu hipoteki może nastąpić tylko w postępowaniu egzekucyjnym (komorniczym), po uprzednim uzyskaniu wyroku sądowego. W przypadku przewłaszczenia, jako właściciel rzeczy stanowiącej przedmiot przewłaszczenia, wierzyciel nie musi prowadzić osobnej z niej egzekucji, a może po prostu doprowadzić do jej zbycia lub zachować rzecz na poczet niespłaconego długu. Proszę jednak być niezwykle ostrożnym z przewłaszczeniem na zabezpieczenie nieruchomości, która jest zabezpieczona hipoteką – na skutek takiego ruchu mógłby Pan sam stać się dłużnikiem rzeczowym w stosunku do banku. Zarówno przewłaszczenie jak i hipoteka powinny dotyczyć nieruchomości innej niż ta obciążona kredytem.

Zabezpieczenie pożyczki przez umowę poręczenia

Również wartą polecenia, dodatkową a nie główną, formą zabezpieczenia pożyczki jest instytucja poręczenia. Stosownie do przepisu art. 876 Kodeksu cywilnego: „przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał”. Jednakże w braku odmiennego zastrzeżenia w umowie poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny (art. 881 K.c.), a zatem wierzyciel może dochodzić wedle własnego wyboru spełnienia świadczenia bądź to od dłużnika głównego, bądź od poręczyciela. O odpowiedniego poręczyciela powinien postarać się dłużnik. Tak jak już wcześniej wspominałam, przy okazji hipoteki mogą to być rodzice, rodzeństwo lub ktokolwiek inny, kto ma jakiś rozsądny majątek i zgodzi się być poręczycielem.

Dobrowolne poddanie się egzekucji przez dłużnika w trybie art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego

Jeszcze inną postacią zabezpieczenia pożyczki udzielonej drugiej osobie – bardzo często przeze mnie polecaną – jest dobrowolne poddanie się egzekucji przez dłużnika w trybie art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego, co – dla swej skuteczności – winno nastąpić w formie aktu notarialnego, w którym:

1. dłużnik złoży odpowiednie oświadczenie o poddaniu się egzekucji;
2. określony zostanie obowiązek dłużnika dotyczący zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie określonej wprost lub za pomocą jakiejś klauzuli waloryzacyjnej, lub np. obowiązek wydania rzeczy indywidualnie (lub rodzajowo) oznaczonej; oraz
3. określony zostanie termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności bądź też odpowiednio termin zapłaty lub wydania rzeczy (art. 777 § 1 pkt 4-5 K.p.c.).

Na czym polega dobrowolne poddanie się egzekucji przez dłużnika?

Rola dobrowolnego poddania się egzekucji przez dłużnika polega na tym, że akt notarialny, w razie uchylania się dłużnika od zapłaty, zastępuje wyrok sądowy i po nadaniu mu klauzuli wykonalności, bez długotrwałego postępowania sądowego, umożliwia skierowanie sprawy bezpośrednio do komornika. Co znacząco skraca całe postępowanie i zaoszczędza Panu, a w rezultacie także pożyczkobiorcom, kosztów procesu. W przypadku gdyby pożyczkobiorcy nie dysponowali inną nieruchomością, którą mógłby Pan przewłaszczyć lub zabezpieczyć hipoteką, takie rozwiązanie wydaje się najrozsądniejsze.

Może Pan także zaproponować pożyczkobiorcom ubezpieczenie od utraty pracy i niezdolności do pracy. Jest to jedna z uzupełniających form zabezpieczenia wierzytelności powszechnie stosowana przez banki i inne instytucje finansowe. Nie wiem tylko, czy którekolwiek z towarzystw ubezpieczeń zdecyduje się na objęcie pożyczkobiorców taką ochroną ubezpieczeniową i czy w końcowym rozliczeniu to zabezpieczenie nie będzie jednym z najdroższych.

Podsumowując rozważania dotyczące właściwej formy zabezpieczenia pożyczki drugiej osobie, powinien się Pan kierować zasadą, iż czym więcej zabezpieczeń, tym większe prawdopodobieństwo odzyskania kwoty pożyczki. Większość z nich nie wyklucza się wzajemnie, więc może Pan zastosować właściwie dowolną kombinację.

Odnosząc się szczegółowo do Pana pytań, informuję:

Czy umowa pożyczki podlega opodatkowaniu?

Umowa pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych, który z kolei uregulowany jest ustawą z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą zawarcia umowy pożyczki i ciąży na osobie biorącej pożyczkę (art. 4 ustawy). Do 1 stycznia 2007 r. w tej kwestii obowiązywała inna regulacja – obowiązek zapłaty podatku ciążył na obu stronach, natomiast obecnie, nawet jeżeli pożyczkobiorcy nie zapłacą podatku, to nie będzie to Pana zmartwieniem, oczywiście jak długo nie nastąpi zbieg egzekucji w stosunku do majątku pożyczkobiorców z urzędem skarbowym. Podstawą obliczenia podatku jest wartość pożyczki (art. 6 ust. 1 pkt 7). Stawka podatku wynosi 2% (art. 7 ust. 1 pkt 4). Pożyczkobiorcy są zobowiązani, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od umowy pożyczki oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od zawarcia umowy (art. 10 ust. 1).

W przypadku osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej od kwot otrzymanych odsetek czy innego wynagrodzenia z tytułu udzielonej pożyczki należy odprowadzić zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości 19%. Podatek ten nalicza się od kwoty przychodu, bez potrącenia kosztów uzyskania przychodu (np. podatku PCC od umowy pożyczki, kosztów dojazdu do pożyczkobiorcy itd.). Dochodu z tytułu udzielonej pożyczki nie należy łączyć z innymi dochodami, ale należy go wykazać w zeznaniu rocznym PIT. Pożyczkodawca sam odprowadza zryczałtowany podatek dochodowy na rachunek PIT swojego urzędu skarbowego w dniu otrzymania odsetek czy innego przychodu z tytułu udzielonej pożyczki, a kwoty podatku wykazujemy w zeznaniu rocznym PIT. Wyżej wymieniony sposób rozliczenia podatku nie został szczegółowo uregulowany w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, wynika z jej zasad ogólnych. Dla pożyczkodawcy dochodem będą tylko i wyłącznie otrzymane w roku podatkowym faktycznie (kasowo), odsetki od pożyczek (a nie spłata nominału samej pożyczki), przy czym łączna kwota spłacanych odsetek opodatkowana będzie zryczałtowanym 19% (zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 1 ustawy) podatkiem dochodowym od osób fizycznych, a dochód ten i podatek nie podlega łączeniu z innymi dochodami i podatkami. Oznacza to dla pożyczkodawców obowiązek rozliczenia się z podatku dochodowego od osób fizycznych tylko i wyłącznie z odsetek faktycznie otrzymanych w danym roku podatkowym niezależnie od terminu udzielenia pożyczki i terminów jej spłaty. Nie ma więc niebezpieczeństwa zapłaty podatku od odsetek, których pożyczkobiorca – pomimo obowiązkowi wynikającemu z umów – nie zapłaci pożyczkodawcy. Poza zgłoszeniem do właściwych urzędów skarbowych umowa pożyczki jak i weksel nie muszą być nigdzie rejestrowane.