Sposób ustalania wartości składników majątku przy podziale majątku

Ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego

Podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej nie został w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (K.r.o.) uregulowany ani wyczerpująco, ani samodzielnie. Poza sprawami uregulowanymi w artykułach poprzedzających art. 46, tj. w art. 43 i 45, przepis ten nakazuje do podziału majątku wspólnego odpowiednio stosować przepisy o dziale spadku, tzn. art. 1035, 1037-1046, 1070 i 1079 K.c. Przepisy te także nie regulują działu spadku wyczerpująco i samodzielnie, lecz art. 1035 i 1070 K.c. odsyłają co do kwestii w nich nieuregulowanych do przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych, tzn. art. 210-221 Kodeku cywilnego (K.c.), które do działu spadku stosuje się odpowiednio. To podwójne odesłanie sprawia trudności w znalezieniu właściwego przepisu, który do podziału majątku wspólnego ma zastosowanie, i w należytym jego zastosowaniu, wobec tego, że ma być ono „odpowiednie”. Jak wiadomo, odpowiednie stosowanie przepisu – w zależności od charakteru i celu przepisu – może polegać na zastosowaniu przepisu bez zmian, na jego zastosowaniu z określonymi modyfikacjami albo na jego niezastosowaniu.

Art. 46 K.r.o. reguluje stosunki majątkowe między małżonkami (byłymi małżonkami, następcami prawnymi zmarłego małżonka) w zakresie dotyczącym majątku, który był objęty wspólnością ustawową, od chwili ustania tej wspólności do chwili podziału majątku, który był nią objęty, a także kwestię tego podziału.

Wskutek ustania wspólności ustawowej dotychczasowa wspólność majątkowa ulega przekształceniu we wspólność podobną do wspólności majątku spadkowego (art. 1035 K.c.) i zbliżoną do współwłasności rzeczy w częściach ułamkowych. Jest to wspólność określonej masy majątkowej należącej do małżonków lub ich następców prawnych. Obejmuje ona jedynie aktywa wchodzące w skład majątku objętego wspólnością ustawową, nie obejmuje zaś długów obciążających ten majątek. Inaczej S. Breyer, S. Gross, w: Kodeks…, s. 218. Przedmiotem tej wspólności są zarówno poszczególne przedmioty majątkowe, jak i masa majątkowa, w skład której wchodzą te przedmioty – rzeczy ruchome i nieruchome oraz wszelkie inne przedmioty majątkowe (ściśle mówiąc prawa przysługujące do nich), jak również inne prawa oraz roszczenia, które wchodziły w skład majątku objętego wspólnością ustawową. Jest to masa majątkowa w znaczeniu gospodarczym. Prawnie zaś nie jest wyodrębniona. Po ustaniu wspólności ustawowej zamiast dotychczasowych trzech majątków małżonków (majątek wspólny i majątki osobiste każdego z małżonków) pozostają dwa majątki; każdy należący do jednego z małżonków lub ich następców prawnych. Każdy z tych majątków obejmuje dotychczasowy majątek osobisty jednego z małżonków oraz przypadający temu małżonkowi udział w dotychczasowym majątku wspólnym. Majątek, który był objęty wspólnością ustawową, po ustaniu tej wspólności nazywany jest – tak jak i majątek wspólny małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej – majątkiem wspólnym (patrz np. art. 43 § 1 ). Natura tych majątków jednak jest inna. Od chwili ustania wspólności ustawowej małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 § 1), przy czym w razie spełnienia przesłanek przewidzianych w art. 43 § 2 istnieje możliwość innego ukształtowania tych udziałów. Nabycie przez małżonków przedmiotów majątkowych po ustaniu wspólności ustawowej nie powoduje zwiększenia masy majątku wspólnego, lecz przedmioty te wchodzą w skład majątku jednego z małżonków, a gdy nabyte zostały przez małżonków wspólnie, to stanowią ich współwłasność w częściach ułamkowych i udziały w tej współwłasności wchodzą w skład majątków każdego z małżonków.

Dla rozstrzygnięć w sprawie o podział majątku wspólnego decydujące znaczenie mają okoliczności istniejące w chwili podziału tego majątku (w chwili zamknięcia rozprawy – art. 316 § 1 K.p.c.), a nie w chwili ustania wspólności ustawowej lub w chwili faktycznego ustania pożycia między małżonkami.

Szacowanie wartości składników majątku wspólnego

Ustalenie wartości przedmiotów wchodzących w skład majątku wspólnego następuje według ich stanu z chwili orzekania (zamknięcia rozprawy). Zmiana wartości tych przedmiotów, która nastąpiła w czasie pomiędzy chwilą ustania wspólności ustawowej a chwilą orzekania, w zasadzie podlega rekompensacie jedynie w razie orzeczenia o wzajemnych roszczeniach małżonków z tytułu posiadania tychże przedmiotów, pobranych pożytków i poczynionych na te przedmioty nakładów (patrz uwaga 61).

Ustalenie wartości składników majątku wspólnego następuje według cen z chwili orzekania o podziale, a nie z chwili ustania wspólności lub innej chwili (patrz odpowiednio pkt III uchwały pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 39). W czasie dłużej trwającego postępowania może zatem zajść konieczność ponownego szacowania wartości składników majątku wspólnego, gdy po ich oszacowaniu przez biegłego nastąpi na skutek zmiany cen, samego upływu czasu lub innych okoliczności, zmiana ich wartości, mająca istotne znaczenie dla sposobu podziału majątku wspólnego albo wysokości dopłaty lub spłaty.

Jeżeli zmiana cen nastąpiła po zamknięciu rozprawy przez sąd pierwszej instancji, zmianę tę może uwzględnić sąd drugiej instancji. Powinien to uczynić wówczas, gdy jest to kwestia mieszcząca się w ramach zarzutów zgłoszonych w apelacji albo gdy którykolwiek uczestnik postępowania, niekoniecznie ten, który wniósł apelację, złoży odpowiedni wniosek. Zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1982 r., III CZP 51/82 (OSPiKA 1983, nr 12, poz. 256), uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1983 r., III CZP 23/83 (OSNCP 1984, nr 4, poz. 44), postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2002 r., III CKN 449/2000 (OSNC 2003, nr 2, poz. 28).

Reasumując – wartość auta z dnia podziału majątku, a nie z dnia rozwodu. Podstawa prawna: art. 46 K.r.o. oraz ww. przepisy dotyczące podziału spadku.