Sposób na zabezpieczenie się przed cofnięciem darowizny

Rażąca niewdzięczność przyczyną odwołania darowizny

Przede wszystkim zaznaczmy, iż samo stwierdzenie Pani ojca, że dopuściła się Pani rażącej niewdzięczności w stosunku do niego, nie jest wystarczającym powodem odwołania darowizny. Tym powodem jest wystąpienie takiej sytuacji, w której można obiektywnie stwierdzić, że obdarowany dopuścił się rażącej niewdzięczności wobec darczyńcy.

To, że Pani ojciec będzie twierdził, że dopuściła się Pani rażącej niewdzięczności wobec niego, nie będzie automatycznie oznaczać, że tak jest naprawdę.

Zgodnie z orzecznictwem sądów, za rażącą niewdzięczność uznaje się zachowanie obdarowanego – działania lub zaniechania, które są skierowane przeciwko darczyńcy z zamiarem nieprzyjaznym. Chodzi przede wszystkim o popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy, np. przeciwko zdrowiu, życiu, czci, mieniu oraz o naruszenie przez obdarowanego obowiązków wynikających ze stosunków osobistych łączących go z darczyńcą – np. odmowa udzielenia pomocy w czasie choroby.

Jakie zachowania mogą być uznane za rażącą niewdzięczność?

Za rażącą niewdzięczność mogą być uznane takie nieprzyjazne działania (zaniechania), które nacechowane są elementem umyślności i nastawione na robienie darczyńcy na złość czy krzywdzenie go.

Krzywdy i przykrości, jakie obdarowany uczyni darczyńcy działając impulsywnie, mieszczące się w granicach konfliktów życia codziennego z reguły nie są uznawane za rażącą niewdzięczność.

Ocena i decyzja, czy dane zachowanie lub zaniechanie wyczerpuje znamiona rażącej niewdzięczności należy do sądu. Ocena ta musi nastąpić z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy oraz ogólnie przyjmowanych i akceptowanych norm moralnych (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 października 2005 r., sygn. akt. I CK 112/05).

Tylko i wyłącznie sąd jest w stanie ocenić, czy w danym przypadku dopuszczono się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.

Oświadczenie o odwołaniu darowizny

Stosownie do art. 900 K.c., odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie.

Po doręczeniu obdarowanemu oświadczenia o odwołaniu darowizny, po stronie obdarowanego pojawi się zobowiązanie do przeniesienia przedmiotu darowizny z powrotem na rzecz darczyńcy.

Jeżeli obdarowany nie przeniesie na rzecz darczyńcy przedmiotu darowizny, darczyńca może skierować sprawę na drogę postępowania sądowego. Powództwo to powinno być powództwem nie o odwołanie darowizny, a o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu własności np. mieszkania otrzymanego w drodze darowizny na rzecz darczyńcy.

W toku ewentualnego postępowania sądowego sąd oceni, czy w konkretnym przypadku można mówić o rażącej niewdzięczności. Jeżeli sąd uzna, że taka rażąca niewdzięczność miała miejsce, to stwierdzi, że odwołanie darowizny było ważne i w związku z tym orzeknie o zobowiązaniu obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu przedmiotu darowizny z powrotem na rzecz darczyńcy. Takie orzeczenie zastępuje oświadczenie woli obdarowanego.

Odwołanie darowizny działki na której obdarowany zbudował dom

Jeżeli Pani ojciec skutecznie odwoła darowiznę nieruchomości, na której Pani zbuduje dom, to po Pani stronie powstanie zobowiązanie do przeniesienia na rzecz ojca nieruchomości, której dom jest częścią składową (nie jest zasadniczo możliwa sytuacja, w której dom stanowi odrębną własność od gruntu).

Stosownie do art. 898 § 2 Kodeksu cywilnego, zwrot przedmiotu odwołanej darowizny powinien nastąpić stosownie do przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Od chwili zdarzenia uzasadniającego odwołanie obdarowany ponosi odpowiedzialność na równi z bezpodstawnie wzbogaconym, który powinien się liczyć z obowiązkiem zwrotu.

Stosownie do art. 408 § 1 Kodeksu cywilnego, zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.

Zwrot działki będącej przedmiotem darowizny i roszczenie o zwrot nakładów na nieruchomość 

Na podstawie powyższego przepisu, w przypadku gdyby była Pani zobowiązana do zwrotu przedmiotu darowizny i nieruchomość zwróciła – po Pani stronie powstałoby roszczenie o zwrot nakładów na nieruchomość, jakie zwiększyły jej wartość. Oznacza to, że w przypadku zwrotu nieruchomości na rzecz taty, ze względu na odwołanie darowizny, będzie Pani mogła od niego żądać zwrotu kosztów budowy domu.

Według art. 406 Kodeksu cywilnego, obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.

Powyższe przepisy wskazują, że w przypadku gdyby nieruchomość nie stanowiła Pani majątku (bo Pani ją zbyła) lub w przypadku gdyby weszła ona w skład majątku wspólnego małżeńskiego (majątek wspólny małżeński jest niepodzielny i nie mogłaby Pani zwrócić tacie udziału 1/2 w nieruchomości), po Pani stronie nie pojawiłby się obowiązek zwrotu nieruchomości, lecz obowiązek zapłaty wartości nieruchomości.

Czy opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej może złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny w imieniu osoby pozostającej pod jej opieką?

W przypadku ubezwłasnowolnienia Pani taty, jego opiekun prawny – za zgodą sądu opiekuńczego – będzie mógł złożyć w imieniu taty oświadczenie o odwołaniu darowizny.

Rażąca niewdzięczność może dotyczyć osoby bliskiej darczyńcy, ale za rażącą niewdzięczność nie będzie uznany brak Pani pomocy w stosunku do konkubiny. Przede wszystkim nie ciąży na Pani obowiązek alimentacyjny wobec konkubiny ojca. Rażąca niewdzięczność wobec konkubiny wystąpiłaby wówczas, gdyby zachowywała się Pani wobec niej złośliwie, z nastawieniem na wyrządzenie jej krzywdy, gdyby popełniła Pani na jej szkodę przestępstwo itp. Sam brak akceptacji konkubiny, jako osoby bliskiej ojcu, mógłby być uznany za rażącą niewdzięczność wobec ojca, jeżeli łączyłoby się to z innymi nagannymi działaniami wobec ojca i konkubiny.

Co do przekazywania przez Panią ojcu pewnych kwot, które miałyby pomóc mu w bieżącym utrzymaniu – w przypadku ewentualnego sporu sądowego związanego z odwołaniem darowizny będą argumentem za tym, że nie dopuściła się Pani wobec ojca rażącej niewdzięczności, ale pomaga mu Pani.

Kwoty, które określa Pani „emeryturami” nie będą zaliczone na poczet ewentualnej zapłaty. Sąd w toku postępowania będzie mógł uznać te wpłaty na rzecz ojca jako darowizny dokonane przez Panią lub spełnianie wobec ojca obowiązku alimentacyjnego.

Darowizna w zamian za pomoc finansową wypłacaną w ratach

Rozumiem, że ustalenia odnośnie pomocy ojcu nie będą umieszczone w akcie notarialnym. Ojciec ma na Pani rzecz dokonać darowizny – zamieszczenie w umowie darowizny wzmianki o zapłacie w ratach wartości nieruchomości spowoduje, że umowa nie będzie umową darowizny, a sprzedaży. Umowa darowizny jest umową nieodpłatną – darczyńca przenosi na rzecz obdarowanego własność bez zapłaty.

Pani zobowiązanie do pomocy ojcu będzie miało charakter nieformalny (bo rozumiem, że nie chce Pani zawierać umowy kupna nieruchomości, a pomoc na rzecz ojca chce Pani świadczyć wówczas, jeżeli jego dochód nie wystarczy mu na zaspokojenie potrzeb), a w związku z tym nie będzie możliwe do wyegzekwowania przez ojca na drodze postępowania cywilnego.

Może Pani również przemyśleć możliwość zawarcia umowy o dożywocie. W zamian za przeniesienie na Pani rzecz własności nieruchomości zobowiąże się Pani do utrzymywania ojca, dostarczania mu pożywienia i ubrania, opału, a także do opieki w chorobie i starości i sprawienia pogrzebu. Od takiej umowy pobierany jest podatek od czynności cywilnoprawnych. Opłata notarialna będzie taka sama jak przy umowie darowizny. Umowy o dożywocie ojciec nie będzie w stanie odwołać.