Spór pracowników z dyrekcją - ochrona przed zwolnieniem z pracy

Ochrony przedstawicieli pracowników wg Konwencja nr 135 Międzynarodowej Organizacji Pracy

Konwencja nr 135 Międzynarodowej Organizacji (MOP) Pracy dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień ratyfikowana przez Polskę w 1977 r. stanowi:

„Artykuł 1

Przedstawiciele pracowników w przedsiębiorstwie będą korzystali ze skutecznej ochrony przeciwko wszelkim aktom krzywdzącym, włącznie ze zwolnieniem, podjętym ze względu na ich charakter lub działalność jako przedstawicieli pracowników, ich przynależność związkową lub uczestnictwo w działalności związkowej, jeśli działają zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawodawstwa, układami zbiorowymi lub innymi wspólnie uzgodnionymi porozumieniami.

Artykuł 2

1. W przedsiębiorstwie będą przyznane przedstawicielom pracowników takie ułatwienia, które umożliwią im szybkie i skuteczne wykonywanie ich funkcji.

2. W związku z tym należy wziąć pod uwagę rodzaj systemu stosunków zawodowych w kraju oraz potrzeby, rozmiar i możliwości zainteresowanego przedsiębiorstwa.

3. Przyznanie takich ułatwień nie powinno utrudniać skutecznej działalności zainteresowanego przedsiębiorstwa.

Artykuł 3

W rozumieniu niniejszej konwencji określenie »przedstawiciele pracowników« oznacza osoby, które są uznane za przedstawicieli pracowników przez ustawodawstwo lub praktykę krajową, niezależnie od tego, czy są one:

a) przedstawicielami związków zawodowych, a mianowicie przedstawicielami mianowanymi lub wybranymi przez związki zawodowe lub przez członków związków zawodowych albo

b) przedstawicielami wybranymi, a mianowicie przedstawicielami, którzy są wybierani w wolnych wyborach przez pracowników przedsiębiorstwa, zgodnie z przepisami ustawodawstwa krajowego lub układów zbiorowych, i których funkcje nie obejmują działalności uznanej w danym kraju za wyłączną prerogatywę związków zawodowych.

Artykuł 4

Ustawodawstwo krajowe, układy zbiorowe, orzeczenia rozjemcze lub wyroki sądowe mogą określić kategorię lub kategorie przedstawicieli pracowników, którzy będą uprawnieni do ochrony i ułatwień przewidzianych w niniejszej konwencji.

Artykuł 5

Jeżeli w przedsiębiorstwie istnieją zarówno przedstawiciele związków zawodowych, jak i przedstawiciele wybrani, należy w razie potrzeby podjąć właściwe kroki w celu zapewnienia, aby obecność przedstawicieli wybranych nie podważała pozycji zainteresowanych związków zawodowych lub ich przedstawicieli oraz w celu zachęcenia do współpracy pomiędzy przedstawicielami wybranymi a zainteresowanymi związkami zawodowymi i ich przedstawicielami we wszystkich należących do nich sprawach.

Artykuł 6

Realizacja niniejszej konwencji może nastąpić w drodze ustawodawstwa krajowego, układów zbiorowych lub w jakikolwiek inny sposób zgodny z praktyką krajową.”

Pracodawca, jako silniejsza strona stosunku pracy, a zważywszy na rozbieżne interesy – pozostająca w opozycji do zatrudnionych pracowników, zawsze może wywierać określony nacisk ekonomiczny na pracowników reprezentujących ogół załogi po to, aby skłonić ich do zajmowania stanowiska korzystnego dla jego interesów. Taka sytuacja powoduje ten skutek, że przedstawicielstwo pracowników staje się tworem formalnym, niespełniającym w rzeczywistości swojej roli założonej m.in. w Konwencji Nr 135 MOP, a także w krajowych przepisach prawa pracy, w tym w Kodeksie pracy.

Przedstawiciele pracowników a związki zawodowe

Przedstawiciele pracowników mogą wówczas poprawnie spełniać swoje zadania, to znaczy reprezentować w sposób rzeczywisty interesy załogi, jeżeli ich sytuacja prawna będzie wykazywać określoną ochronę prawną przed ewentualnymi działaniami ze strony pracodawcy, zmierzającymi do pozbycia się niewygodnego partnera rozmów i konsultacji.

Takimi względami kierowała się m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy, stanowiąc 2 czerwca 1971 r. Konwencję Nr 135. Regulacja ta nawiązuje w preambule do ochrony prawnej, jaka przysługuje stronom rokowań zbiorowych, czyli związkom zawodowym.

Zważywszy na to, że reprezentację załogi mogą stanowić nie tylko związki zawodowe, ale także inne struktury organizacyjne, Konwencja Nr 135 zmierza do objęcia stosowną ochroną właśnie tych innych struktur stanowiących reprezentację załogi.

Artykuł 1 zrównuje w prawach ochronnych przedstawicieli związków zawodowych i innych przedstawicieli załogi pracowniczej, stwierdzając, że ci przedstawiciele mają korzystać ze skutecznej ochrony przeciwko wszelkim aktom krzywdzącym, włącznie ze zwolnieniem, podjętym ze względu na ich charakter lub działalność jako przedstawicieli pracowników.

Przedstawiciele pracowników nie mogą ponosić negatywnych konsekwencji wynikających z uczestnictwa w działalności związkowej lub odpowiednio innej, jeżeli działają zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawodawstwa, układami zbiorowymi pracy lub innymi wspólnie uzgodnionymi porozumieniami.

W myśl art. 2 Konwencji Nr 135 przedstawicielom pracowników mają być przyznane odpowiednie ułatwienia, które umożliwią im szybkie i skuteczne wykonywanie ich funkcji. Ustalając zakres tych ułatwień, należy wziąć pod uwagę rodzaj systemu stosunków zawodowych w kraju oraz potrzeby, rozmiar i możliwości pracodawcy, gdyż przyznane ułatwienia nie mogą utrudniać skutecznej działalności podmiotu zatrudniającego.

Konwencja definiuje pojęcie przedstawicieli pracowników w art. 3, stwierdzając, że w zależności od praktyki krajowej, pod tym pojęciem należy rozumieć:

· przedstawicieli związków zawodowych mianowanych lub wybranych przez pracowników albo władze związkowe,

· przedstawicieli wybranych przez pracowników w wolnych wyborach, przewidzianych w ustawodawstwie krajowym, których zadania nie obejmują wyłącznych kompetencji związków zawodowych.

Ochrona przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwie i ułatwienia dla nich

W myśl art. 4, 5 i 6 Konwencji Nr 135 w warunkach polskich ustawodawca powinien uregulować kwestie związane z funkcjonowaniem przedstawicieli pracowników innych niż związki zawodowe w sposób określający ich uprawnienia oraz wzmożoną ochronę prawną, związaną z ich działalnością. Regulacja prawna dotycząca przedstawicieli pracowników nie powinna kolidować z uprawnieniami przysługującymi związkom zawodowym.

Do omawianej Konwencji Nr 135 MOP zostało wydane 2 czerwca 1971 r. Zalecenie Nr 143 dotyczące ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwie i przyznania im ułatwień, które szczegółowo określa ogólne założenia Konwencji. Treść Zalecenia została podzielona na 4 części. W pierwszej określono metody wprowadzania Konwencji Nr 135 w życie, stwierdzając, że Zalecenie może być wprowadzone w drodze ustawodawstwa pracy lub w każdy inny sposób przyjęty w danym kraju. W naszych warunkach krajowych wdrożenie Zalecenia powinno nastąpić w drodze ustawy. Część druga obejmuje postanowienia ogólne, w których powtórzono podstawowe założenia Konwencji Nr 135. Część trzecia określa szczegółowo ochronę przedstawicieli pracowników, zgodną z ogólnymi założeniami Konwencji, która w warunkach polskich powinna przybrać postać ustawy.

Normodawca międzynarodowy przewiduje jednak przypadki braku regulacji krajowych w tym względzie i dlatego szczegółowo przytacza rozwiązania prawne, które powinny być stosowane do przedstawicieli pracowników w zakresie ochrony ich pozycji prawnej.

W razie braku odpowiednich i dostatecznych środków ochrony, mających powszechne zastosowanie do przedstawicieli pracowników, należy podjąć szczególne środki w postaci przede wszystkim dokładnego określenia przyczyn usprawiedliwiających rozwiązanie stosunku pracy z przedstawicielami pracowników. W takich przypadkach powinna mieć miejsce konsultacja, zasięgnięcie opinii lub uzyskanie zgody, niezależnego organu publicznego lub prywatnego albo mieszanego przed ostatecznym zwolnieniem z pracy przedstawiciela pracowników.

W stosunku do przedstawicieli pracowników powinno być stosowane specjalne postępowanie odwoławcze w zakresie zwolnienia ich z pracy, pogorszenia warunków pracy czy niesprawiedliwego traktowania w innym zakresie.

Zwolnienie z pracy przedstawiciela pracowników

W razie niesłusznego zwolnienia z pracy przedstawiciela pracowników powinno mieć miejsce skuteczne wynagrodzenie krzywdy, obejmujące, jeżeli to nie jest sprzeczne z podstawowymi zasadami prawa zainteresowanego kraju, przywrócenie zatrudnienia tego przedstawiciela połączone z wypłatą niewypłaconych poborów i utrzymaniem nabytych przez niego praw. W razie stwierdzenia, że zwolnienie lub zmiana warunków zatrudnienia przedstawiciela pracowników na jego niekorzyść ma charakter dyskryminujący, obowiązek udowodnienia zasadności postępowania w zgodzie z prawem powinien obciążać pracodawcę. W przypadku redukcji zatrudnienia przedstawiciele pracowników powinni być objęci szczególną ochroną przed zwolnieniem z pracy.

Wskazane warunki ochronnego postępowania powinny mieć zastosowanie zarówno do przedstawicieli pracowników, jak i kandydatów, którzy zostali wskazani na przedstawicieli pracowników, a także pracowników, którzy ukończyli już działalność w charakterze przedstawicieli pracowników.

Polska jako strona Konwencji nr 135 MOP zobowiązała się do przyznania przedstawicielom pracowników takich ułatwień, które bez utrudniania skutecznej działalności pracodawcy umożliwią szybkie i skuteczne wykonywanie funkcji związkowych.

Konwencja ta nie jest skutecznie implementowana wobec braku zapewnienia przedstawicielom związkowym prawa wejścia na teren zakładu pracy, prawa prowadzenia działalności informacyjnej oraz realnej ochrony przez represjami ze strony pracodawcy. W zakresie realnej ochrony przed wszelkimi krzywdzącymi aktami, włącznie ze zwolnieniem – chodzi o propozycję ochrony podczas postępowania sądowego o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy, poprzez uregulowanie wprost w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (K.p.c.) możliwości ustanawiania zabezpieczenia w postaci nakazania pracodawcy dalszego zatrudnienia pracownika (zwolnionego), którego stosunek pracy podlega szczególnej ochronie, do czasu uzyskania orzeczenia.

Przedstawicielstwo pracowników bez regulacji w Kodeksie pracy

Kodeks pracy nie reguluje zasad wyłaniania (wyboru) przedstawicielstwa pracowników poza art. 23713a, w którym ustawodawca stwierdza, że przedstawiciele pracowników są wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, a jeżeli u pracodawcy takie organizacje nie działają – przez pracowników, w trybie przyjętym w zakładzie pracy.

Pomijając nawet nietrafne sformułowanie ustawodawcy odwołującego się do przedmiotowego pojęcia zakładu pracy zamiast do podmiotu zatrudniającego, uznać należy, że przepis ten w zakresie wyboru przedstawicieli pracowników niczego konkretnego nie rozwiązuje, a poza tym odnosi się wyraźnie tylko do art. 23711a i art. 23712, mimo że o takim przedstawicielstwie jest mowa nie tylko w innych artykułach działu X, ale jeszcze w innych działach kodeksu. Wszystko to świadczy o poważnym bałaganie legislacyjnym.

Poważna rola, jaka została przypisana przez ustawodawcę przedstawicielstwu pracowników nie doczekała się nawet ogólnych zasad wyboru tego przedstawicielstwa, które to regulacje prawne byłyby korzystne dla obu stron stosunku pracy, rozwiązując szereg istniejących obecnie wątpliwości prawnych na tle zarówno prawa krajowego jaki i międzynarodowego.

Spraw tych kompleksowo nie regulują także inne przepisy prawa pracy, poza ustawą z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji, która dotyczy pracodawców wykonujących działalność gospodarczą zatrudniających co najmniej 50 pracowników.

Funkcja przedstawiciela pracowników w RP to funkcja społeczna – przepisy nie przewidują w zamian dodatkowego wynagrodzenia. Pełnienie tej funkcji nie wiąże się również z żadnymi przywilejami, w szczególności nie przysługuje ochrona przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę.

Ustawodawca nie zagwarantował w przepisach krajowych przedstawicielom pracowników (innym niż zrzeszeni w związkach zawodowych lub będący członkami rad pracowniczych) dodatkowych uprawnień i przywilejów związanych z pełnieniem przez nich tej funkcji. Przepisy nie przewidują, że przysługuje im z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie lub dodatek. Za czas nieprzepracowany w związku z udziałem w konsultacjach zachowują jednak prawo do wynagrodzenia. Należy też zwrócić uwagę, że przepisy nie przewidują objęcia ich stosunków pracy szczególną ochroną trwałości. Niemniej nie mogą oni ponosić jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji z tytułu swojej działalności.

Wybory członków rady pracowników

Ustawa o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji wskazuje, że wybory członków rady pracowników organizuje pracodawca na pisemny wniosek grupy co najmniej 10% pracowników, powiadamiając o terminie ich przeprowadzenia oraz terminie zgłoszenia kandydatów na członków rady pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy.

W art. 4 Konwencji Nr 135 wyraźnie stwierdzono, że ustawodawstwo krajowe, układy zbiorowe pracy, orzeczenia rozjemcze lub wyroki sądowe mogą określić kategorię lub kategorie przedstawicieli pracowników, którzy będą uprawnieni do ochrony i ułatwień przewidzianych w Konwencji. Nasz ustawodawca, jako właściwy ze względu na system prawa pracy w Polsce, nie uczynił tego, co stanowi naruszenie innych postanowień tej Konwencji. O ile w okresie do 1980 r. można było uznać, że problem ten jest w Polsce rozwiązany, gdyż do tego czasu powszechnie funkcjonowały związki zawodowe, jako typowe przedstawicielstwo pracownicze w każdym wówczas zakładzie pracy, o tyle z chwilą wprowadzenia pluralizmu związkowego i odejścia od powszechności organizacji związkowych, problem pozostaje nierozwiązany legislacyjnie.

Konstrukcja Konwencji Nr 135 wyklucza przy tym taką możliwość, aby jedyne przedstawicielstwo pracownicze u danego pracodawcy nie podlegało wzmożonej ochronie prawnej przewidzianej w jej postanowieniach.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141
2. Konwencja nr 135 dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień, przyjęta w Genewie dnia 23 czerwca 1971 r. - Dz.U. 1977 nr 39 poz. 178
3. Ustawa z dnia 7 kwietnia 2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji - Dz.U. 2006 nr 79 poz. 550
4. Tadeusz M. Nycz - Przedstawiciele pracowników - część 1, część 2, cześć 3