Kto dziedziczy po bracie który miał córkę i nie był żonaty?

Przekazanie gospodarstwa jednemu z dzieci w drodze darowizny

Zakładam, że w opisywanej sprawie zaszły wszelkie przesłanki warunkujące ważność dokonanej darowizny. Mam tu przede wszystkim na myśli formę aktu notarialnego konieczną do przekazania nieruchomości, ale także zgodę obojga małżonków na tę darowiznę. Zgodnie bowiem z art. 37 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zgody drugiego małżonka wymaga darowizna z majątku wspólnego z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych (dotyczy to jednak tylko sytuacji, kiedy gospodarstwo wchodziło w skład majątku wspólnego małżonków).

Zgodnie z art. 888 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Podkreślić należy, że darczyńca ma możliwość i prawo zadecydowania o tym, jakiej osobie przekazać darowiznę – w tym zakresie darczyńca ma więc pełną swobodę.

Jeśli chodzi o kwestię dziedziczenia, to jeśli brat nie sporządził testamentu (a zakładam, że tak było), wówczas w grę będzie wchodziło dziedziczenie ustawowe regulowane przepisami Kodeksu cywilnego.

Dziedzicznie ustawowe 

Zgodnie z art. 931 § 1 K.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Z pytania wynika, że brat nie był żonaty i żył w konkubinacie, a z tego nieformalnego związku pochodzi dziecko. W świetle obowiązujących przepisów konkubenci nie dziedziczą po sobie ustawowo. Osoba pozostająca w konkubinacie ze spadkodawcą mogłaby dziedziczyć, jeżeli byłaby powołana do dziedziczenia w testamencie. Natomiast dziecko urodzone w konkubinacie dziedziczy po swoich rodzicach. W opisanej sytuacji do dziedziczenia z ustawy dojdzie więc jedyne dziecko spadkodawcy.

Trzeba podkreślić, że w związku z tym, że córka jest jedynym spadkobiercą cały udział spadkowy przypadnie jej.

Roszczenie o zachowek

Natomiast warto byłoby się tu zastanowić nad kwestią ewentualnego roszczenia o zachowek w przyszłości, tzn. po śmierci jednego z darczyńców (rodziców). Może się bowiem okazać, że darowanie gospodarstwa rolnego spowodowało, iż bardzo mało pozostało w majątku przyszłego spadkodawcy, a co za tym idzie wartość pozostałych aktywów spadkowych będzie zerowa albo nieznaczna. Wówczas aktualizowałoby się roszczenie o zachowek. Zagadnienie zachowku jest bardzo obszernym i złożonym problemem, dlatego poniżej poruszę tylko najważniejsze kwestie.

W krąg spadkobierców ustawowych po zmarłym darczyńcy będzie wchodził jego małżonek oraz dzieci spadkodawcy. W sytuacji, gdy dziecko spadkodawcy (w tym wypadku brat) nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Inaczej mówiąc, na miejsce nieżyjącego brata wejdzie jego córka.

W Kodeksie cywilnym czytamy:

„Art. 991. § 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.”

Czy darowizny dolicza się przy obliczaniu zachowku?

Z kolei zgodnie z art. 994 K.c. zawsze do wartości spadku dolicza się wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców i osób uprawnionych do zachowku, bez względu na to, kiedy zostały dokonane.

W przypadku śmierci jednego z rodziców należałoby więc obliczyć wysokość zachowku doliczając do masy spadkowej wartość darowizny. Jeśli okazałoby się, że wysokość wyliczonego zachowku przekroczyła wartość majątku otrzymanego w spadku – uprawniony, po spełnieniu określonych warunków, może domagać się dokonania wyrównania od innych spadkobierców ustawowych w tym m.in. od córki zmarłego brata.

Obdarowany odpowiada co do zasady całym swoim majątkiem (a nie tylko przedmiotem darowizny) jednakże „do wysokości wzbogacenia”: oznacza to, że jeśli obdarowany darowiznę zużył, lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, nie uwolni się od obowiązku wypłaty zachowku. Obdarowany może również zwolnić się z zachowku, wydając uprawnionym przedmiot darowizny.