Spadek po drugiej żonie ojca

Dziedziczenie ustawowe i dziedziczenie testamentowe

Są dwa rodzaje dziedziczenia: ustawowe i testamentowe. W artykule 926 Kodeksu cywilnego (K.c.) statuowano regułę pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego (art. 941 i następne K.c.), a więc i treści samego testamentu, przed dziedziczeniem ustawowym (art. 931 i następne K.c.). Jeżeli został sporządzony prawnie wiążący testament, to ma miejsce dziedziczenie testamentowe – w całości (jeśli testament obejmuje cały spadek) albo w części (niekiedy może mieć miejsce dziedziczenie testamentowe co do części spadku oraz dziedziczenie ustawowe co do innej części spadku). Proszę zwrócić uwagę na treść artykułu 931 K.c.:

„§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.”

Jeżeli jest szansa na to, że testament spadkodawczyni może być dla Pani korzystny, to proszę rozważyć zapytanie w kancelarii notarialnej o to, czy informacja o jej testamencie została zawarta w notarialnym rejestrze testamentów; informacje z tego rejestru są udostępniane odpłatnie, zaś samego „wpisywania” danych o testamencie do tej bazy danych dokonuje się gratis. Nie wiadomo, czy odnośny rejestr zawiera ważne dla Pani informacje, więc trzeba się liczyć z wydatkiem (za uzyskanie informacji), choć efekt sprawdzania będzie negatywny.

Sporządzenie testamentu

Nie wiem czy, i w jakiej formie, został sporządzony testament. W zakresie testamentów własnoręcznych szczególnie duże znaczenie ma art. 949 K.c., który stanowi:

„§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

§ 2. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.”

Proponuję wziąć udział w rozprawie i korzystać ze swych uprawnień. Być może zasadne będzie przedstawienie przez Panią swego stanowiska na piśmie przed rozprawą – przydać się może zawarcie na piśmie oznaczenia (sygnatury) akt sprawy (zapewne takie oznaczenie znajduje się na powiadomieniu z sądu o terminie posiedzenia). Proszę rozważyć wystąpienie z roszczeniem o zachowek (art. 991 i następne K.c.) po Pani tacie – np. w piśmie skierowanym do sądu przed wyznaczonym posiedzeniem.

Przedawnienie roszczenia o zachowek

Z uwagi na ogólność opisu sytuacji nie jestem w stanie określić, czy Pani może przysługiwać zachowek po tacie, ale przynajmniej warto rozważyć taką ewentualność. Chodzi o dwie podstawowe wątpliwości. Jedna wiąże się z datą śmierci Pani taty, a zwłaszcza daty ogłoszenia testamentu (co ma bardzo duże znaczenie w przypadku dziedziczenia testamentowego). Nie można wykluczyć przedawnienia roszczenia o zachowek; aktualnie (z uwagi na zmienioną parę lat temu treść art. 1007 K.c.) roszczenia o zachowek przedawniają się po pięciu latach – w przypadku dziedziczenia testamentowego termin przedawnienia takiego roszczenia liczy się od ogłoszenia testamentu. Druga wątpliwość dotyczy Pani wydziedziczenia.

Wydziedziczenie (art. 1008 i następne K.c.) oznacza – co ustawodawca podkreślił w art. 1008 K.c. – pozbawienie uprawnienia do zachowku (art. 991 i następne K.c.). Sporo ludzi za wydziedziczenie uważa testament negatywny (z którym wiążą się różne wątpliwości), czyli dosłowne wykluczenie z grona spadkobierców (ale bez wspominania o wydziedziczeniu lub o pozbawieniu uprawnienia do zachowku). Ustawodawca wymaga, by wydziedziczenie było nie tylko zawarte w testamencie, ale w testamencie powinna zostać wskazana przyczyna wydziedziczenia (art. 1009 K.c. w związku z art. 1008 K.c.). Proszę sięgnąć do testamentu swego taty i sprawdzić jego treść. Moim zdaniem, rozważenia wymaga, czy w ogóle Pani została wydziedziczona.

Wątpliwości dotyczące wydziedziczenia

Skoro istniało porozumienie między Panią a Pani tatą co do zagadnień spadkowych po nim, to zapewne nawet nie było podstawy do wydziedziczenia Pani. Jeśli jednak rzeczywiście w treści testamentu taty zawarto odnoszące się do Pani wydziedziczenie, to może być trudno (nawet bardzo trudno) – jeśli w ogóle możliwe – wykazanie, że wydziedziczenie było prawnie bezskuteczne. Teraz sygnalizuję wątpliwości co do samego wydziedziczenia Pani przez ojca – zapewne łatwiej byłoby wątpliwości te rozstrzygnąć po analizie treści testamentu.

Jeżeli Pani rzeczywiście została wydziedziczona lub jeśli zachowek Pani nie przysługuje z uwagi na otrzymane od Pani taty darowizny – a bardzo ważne są dokładne obliczenia (art. 993 i następne K.c.) – to wytaczanie powództwa o zachowek mogłoby Panią narazić na koszty (zwłaszcza związane z: opłatami sądowymi, zwrotem kosztów osobom pozwanym oraz usługami prawniczymi). Tańsze mogłoby się okazać (szczególnie z uwagi na opłatę sądową) zawezwanie do próby ugodowej w zakresie zachowku – zawezwanie takie (z odpowiednią liczbą załączników i odpisów) należy wysłać na adres sądu rejonowego (właściwego miejscowo z uwagi na miejsce zamieszkania osoby wzywanej do próby ugodowej). Skuteczne (w tym z uiszczoną opłatą sądową) zawezwanie do próby ugodowej może przynajmniej przerwać bieg przedawnienia (art. 123 K.c.) – to zaś może mieć duże znaczenie praktyczne, ponieważ po przedawnieniu roszczenia dłużnik jest uprawniony zgłosić (postawić) zarzut przedawnienia, co najczęściej uniemożliwia legalne dochodzenie roszczeń.

Samo dziedziczenie ustawowe nie pozwala Pani liczyć na spadek po macosze, ale przecież w skład spadku (art. 922 K.c.) po niej mogło wejść zobowiązanie do wypłacenia Pani zachowku; Pani siostra może również być zobowiązana do wypłacenia zachowku na Pani rzecz. Ponadto warto zastanowić się nad zagadnieniem testamentu – być może nawet spadkodawczyni na krótko przed swą śmiercią sporządziła testament ustny (moim zdaniem, warto o to zapytać osoby z jej otoczenia).