Śmierć uczestnika postępowania administracyjnego

Śmierć strony postępowania administracyjnego

Zgodnie z art. 97 § 1 pkt 1 K.p.a. – organ zawiesza postępowanie w razie śmierci strony, jeżeli wezwanie spadkobierców zmarłej strony do udziału w sprawie nie jest możliwe. Niemożliwość wezwania do udziału w postępowaniu spadkobierców zmarłej strony ma miejsce wtedy, gdy spadkobiercy nie są ustaleni. Przyjmuje się w orzecznictwie, że ustalenie to powinno nastąpić na podstawie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia mającego skutki prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (obowiązujący od dnia 2 października 2008 r. art. 95j ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie, tj.: Dz. U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1158 z późn. zm.). W świetle art. 1025 § 2 K.c. domniemywa się, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą, natomiast zgodnie z art. 1025 § 3 K.c. – przeciwko domniemaniu wynikającemu ze stwierdzenia nabycia spadku nie można powoływać się na domniemanie wynikające z zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Mimo, że spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 925-926 K.c.), to jednak dopiero prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia wykazują to dziedziczenie.

Czy są jakiekolwiek inne możliwości podjęcia postępowania, jeśli nie można jeszcze przedłożyć aktu poświadczenia dziedziczenia bądź postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku?

Przepisy wyraźnie określają, jak postępować w razie śmierci strony. W pierwszej kolejności organ powinien ustalić krąg spadkobierców i wezwać ich do udziału w sprawie (art. 97 § 1 pkt 1 K.p.c.), w razie braku ustalenia takiego kręgu – zwrócić się do właściwego sądu o ustanowienie kuratora dla osoby nieobecnej, ale żyjącej (art. 34 K.c.), w razie natomiast, jeśli spadek pozostaje nieobjęty, jako strony działają osoby sprawujące zarząd majątkiem masy spadkowej, a w ich braku – kurator wyznaczony przez sąd na wniosek organu administracji publicznej (art. 30 § 5 K.p.c.).

Jeśli organ wie, kto jest spadkobiercą, powinien wezwać takiego spadkobiercę do udziału w postępowaniu, jeśli nie ma takiej wiedzy – winien postępowanie zawiesić na podstawie art. 97 § 1 pkt 1 K.p.a. do chwili ujawnienia spadkobierców.

Stawia Pan pytanie, na jakiej podstawie organ może ustalić, że dana osoba jest spadkobiercą – czy istnieje możliwość obejścia konieczności przedłożenia postanowienia spadkowego / aktu poświadczenia dziedziczenia.

W praktyce w istocie zdarzało się, że organ ustalał krąg spadkobierców inaczej. Taką praktykę zaaprobowano też w orzecznictwie. W wyroku WSA w Krakowie z dnia 8 lutego 2013 r. II SA/Kr 1637/12 wyraźnie wskazano:

„Do rozważenia pozostaje kolejna kwestia, mianowicie, czy w toku postępowania administracyjnego można ustalić następców prawnych na podstawie oświadczeń spadkobierców zmarłej osoby, czy też jedynym sposobem jest wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub notarialny aktu poświadczenia dziedziczenia.

Sąd przychyla się do poglądu, że w toku postępowania administracyjnego dopuszczalnym jest ustalanie przez organ spadkobierców zmarłej strony również w inny sposób, niż tylko poprzez sądowe stwierdzenie nabycia spadku (notarialny akt dziedziczenia).

Sądowi orzekającemu w tej sprawie znane są poglądy wyrażanie w wyrokach sądów administracyjnych, zgodnie z którymi tylko sądowe stwierdzenie nabycia spadku (aktu poświadczenia dziedziczenia) stanowi dowód ustanowienia spadkobierców po zmarłej osobie i dopóki takiego dowodu strona nie przedłoży, dopóty postępowanie winno być zawieszone (np. tak Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia 24 września 2008 r., sygn. akt II SA/Bd 510/08, opub. w LEX nr 560157; Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 5 marcac2012 r., sygn. akt IV SA/Wa 42/12, opub. w CBOSA).

Sąd jednak tego stanowiska nie podziela.”

We wspomnianym wyroku WSA w Krakowie, podważając wydaje się dominujące orzecznictwo, stwierdził, że możliwe jest (tu w treści wyroku rzeczywiście wskazano, że taki wniosek nie dotyczy np. postępowania o zwrot wywłaszczonych nieruchomości), ustalenie kręgu spadkobierców w inny sposób niż przedłożenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku bądź aktu poświadczenia dziedziczenia. Takim sposobem jest np. uwzględnienie oświadczeń osób uprawnionych, kto jest spadkobiercą i że inni spadkobiercy nie są znani. Jest nim także uwzględnienie treści przedłożonego testamentu. Można by zapewne za taki uznać także wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, w którym wskazani są spadkobiercy itd. „Inny sposób” to określenie pojemne, które wymaga jedynie dostatecznie wiarygodnego dowodu na ustalenie takiego kręgu spadkobierców.

Niemniej jednak ten pogląd został już w orzecznictwie podważony. Właśnie bowiem ten wyżej wspomniany wyrok został zweryfikowany przez Naczelny Sąd Administracyjny, który stanowczo wskazał, że takie ustalenie spadkobierców nie jest możliwe (wyrok NSA w Warszawie z 19 grudnia 2014 r. II OSK 1353/13). W uzasadnieniu wyroku NSA wskazał:

„Spadkobranie nie jest kategorią prawa administracyjnego, dlatego też organ administracji prowadzący postępowanie administracyjne ma obowiązek żądać udokumentowania następstwa prawnego w prawie przysługującym do nieruchomości. Z art. 1025 § 2 k.c. wynika domniemanie prawne, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku albo poświadczenie dziedziczenia, jest spadkobiercą. Następstwo prawne ze spadkobrania nie może zatem być przedmiotem oświadczenia, ponieważ na skutki prawne z tego wynikające może powoływać się jedynie osoba, za którą przemawia domniemanie prawne określone w powołanym art. 1025 § 2 K.c. Następstwo prawne ze spadkobrania – dla wywołania jakichkolwiek skutków prawnych – nie może zatem wynikać z domniemania faktycznego, lecz z ustawowo określonego domniemania prawnego. Jedynie sąd powszechny jest uprawniony do stwierdzenia nabycia praw do spadku przez spadkobierców i dokonuje tego w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, w którym wymienia wszystkich spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wielkość ich udziałów (art. 677 § 1 k.p.c.). Jeżeli ustalenie takie nie jest możliwe, konieczne jest zawieszenie przez organ postępowania administracyjnego, na podstawie art. 97 § 1 pkt 4 K.p.a., do czasu ustalenia kręgu osób uprawnionych do udziału w sprawie. Jedynie osoby, które wylegitymują się postanowieniem sądu powszechnego o stwierdzeniu nabycia spadku po właścicielach nieruchomości, będą miały przymiot strony w postępowaniu o ustalenie warunków zabudowy.”

Przesądzono zatem aktualnie, że konieczne jest przedstawienie orzeczenia sądu lub aktu poświadczenia dziedziczenia. Oczywiście organ administracji może nie uwzględnić tego orzeczenia i pójść w stronę interesu obywatela, jednak w razie zaskarżenia tej czynności, jego postępowanie nie zostanie zaaprobowane.