Śmierć małżonka a działalność gospodarcza, jakie mienie podlega podziałowi?

Składniki majątków osobistych i wspólnego

Jak wskazuje kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 31:

„§ 1. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

§ 2. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1230, 1429, 1672 i 1941);

5) środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz. Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz. U. poz. 1843) każdego z małżonków”.

Art. 33: 

„Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Śmierć małżonka powoduje, że w pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie, co wchodzi w skład masy spadkowej po nim. Wobec wspólności majątkowej – wchodzi wszystko, co zostało nabyte w czasie trwania małżeństwa. W Pani sytuacji jest przypadek szczególny – przed zawarciem związku małżeńskiego miała Pani swoją JDG i nadal ją prowadziła.

Podział przedsiębiorstwa i dziedziczenie

W ramach podziału majątku przedsiębiorstwo prowadzone w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej przez jednego z małżonków może stanowić składnik majątku podlegający podziałowi.

Zgodnie z art. 31 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Śmierć jednego z małżonków skutkuje ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej. Pani jako żyjąca oraz spadkobiercy co do udziału zmarłego małżonka posiada prawo do podziału majątku spadkowego. A Pani nadto ma prawo do podziału majątku wspólnego, który został zgromadzony w czasie trwania małżeństwa.

Pani firma to przedsiębiorstwo. Zgodnie z definicją zawartą w art. 55¹ Kodeksu cywilnego jest ono „zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, które służą prowadzeniu działalności gospodarczej”. Obejmuje ono w szczególności:

• nazwę przedsiębiorstwa,

• własność nieruchomości i ruchomości oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,

• wierzytelności,

• koncesje, licencje, patenty, prawa autorskie,

• tajemnice przedsiębiorstwa,

• księgi i dokumentację handlową.

Kluczową kwestią wpływającą na zasady podziału majątku w zakresie przedsiębiorstwa prowadzonego w ramach jednoosobowej działalności gospodarczej jest ustalenie, kiedy działalność gospodarcza została założona, przed zawarciem związku małżeńskiego, czy w trakcie jego trwania.

W przypadku gdy jednoosobowa działalność gospodarcza została założona przed zawarciem związku małżeńskiego, przedsiębiorstwo i jego składniki majątkowe zasadniczo stanowią majątek osobisty małżonka–przedsiębiorcy i nie wchodzą w skład majątku wspólnego.

Nakłady małżonków na firmę jednego z nich

Nie oznacza to jednak, że działalność gospodarcza nie ma wpływu na podział majątku wspólnego oraz ustalenia co do składu masy spadkowej.

Jeśli do przedsiębiorstwa dokonywane były inwestycje z majątku wspólnego, na przykład, gdy drugi małżonek przyczynił się do zakupu maszyny czy urządzenia ze swojego wynagrodzenia za pracę, wówczas tak nabyte składniki podlegają podziałowi.

Jest to efekt ogólnej zasady rozliczenia nakładów dokonanych między majątkiem wspólnym małżonków a majątkiem osobistym jednego z małżonków. dochody wypracowane przez jednoosobową działalność gospodarczą w czasie trwania małżeństwa mogą być uznane za majątek wspólny i podlegać podziałowi.

Jeżeli drugi małżonek przyczyniał się do rozwijania działalności gospodarczej, na przykład poprzez pracę w firmie, zarządzanie lub w inny sposób wspierając jej rozwój, to może to być podstawą do uznania przez sąd, że takie działania zasługują na odpowiednią rekompensatę w ramach podziału majątku i możliwe jest ustalenie, ze w jakiejś części przedsiębiorstwo wchodzi w skład masy spadkowe. 

Generalnie majątek przedsiębiorstwa stanowi wyłączną własność przedsiębiorcy, również po zawarciu małżeństwa i w czasie trwania związku. Majątkiem wspólnym są dochody z JDG. Niewątpliwie, jeśli Pani firma wypracowała dochód, to wchodzi on do majątku wspólnego i podlega podziałowi na zasadach ogólnych.

A dochód to przychód pomniejszony o koszty. I taki dochód podlega opodatkowaniu. Kosztami w JDG zaś są: opłaty leasingowe oraz cena wykupu pojazdu (jest jak mniemam, amortyzowany); cena zakupu laptopa, telefonu. Koszty te pomniejszały przychód w Pani JDG i nie były kosztami w JDG stanowiącymi majątek wspólny.

Reasumując:

1. Samochód, który był w leasingu i został wykupiony i wprowadzony do środków trwałych w Pani JDG, nie wchodzi do masy spadkowej po małżonku.

2. Telefon oraz laptop zakupiony w trakcie JDG na potrzeby JDG na fakturę – są składnikami Pani przedsiębiorstwa i nie wchodzą w skład masy spadkowej po małżonku.

Wyjątkiem byłaby sytuacja, w jakiej wspólnie Państwo postanowili, że dany wydatek jako koszt w Pani działalności pokryty zostanie z dochodu po opodatkowaniu (który stanowi majątek wspólny).