Śmierć członka spółdzielni rolnej

Czy spadkobiercy zmarłego członka spółdzielni rolnej mają prawo do majątku pozostałego po likwidacji spółdzielni?

Jak wynika z opisu:

1. Spółdzielnia rolna została postawiona w stan likwidacji w kwietniu.
2. Osoba fizyczna będąca członkiem spółdzielni zmarła 3 miesiące później.
3. Z powodu zgonu została wykreślona z rejestru członków. Według Prawa spółdzielczego – członka zmarłego skreśla się z rejestru członków spółdzielni ze skutkiem od dnia, w którym nastąpiła śmierć.
4. Jego udział członkowski został wypłacony żonie, zgodnie ze wskazaniem w deklaracji członkowskiej.
5. Statut spółdzielni mówi, że majątek pozostały po likwidacji ma być w całości lub części podzielony miedzy członków, którym do chwili postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono udziałów członkowskich.
6. Osobie zmarłej – członkowi spółdzielni do dnia postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono udziałów członkowskich. Nie było takiej potrzeby, z uwagi na to, że nie zaistniały podstawy do wypłaty udziałów.

Niewątpliwie:

1. zmarła osoba była członkiem spółdzielni w dniu postawienia spółdzielni w stan likwidacji;
2. zmarła osoba nie będzie członkiem spółdzielni w dniu zakończenia likwidacji.

Według Prawa spółdzielczego:

„Art. 125. § 5a. Jeżeli zgodnie z uchwałą, o której mowa w § 5, pozostały majątek ma być w całości lub części podzielony między członków, w podziale tym uwzględnia się byłych członków, którym do chwili przejścia albo postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów.”

Zgodnie z art. 18 § 1 Prawa spółdzielczego – członkowie spółdzielni mają równe prawa i obowiązki wynikające ze stosunku członkostwa.

Jednakże zasada równości członków spółdzielni nie ma bezwzględnego charakteru. Zasadę tę należy pojmować w taki sposób, iż spółdzielnia zobowiązana jest traktować swoich członków jednakowo w tych samych okolicznościach, czyli – o ile znajdują się oni w takiej samej sytuacji faktycznej. Zasada równości może doznawać wyjątków. W wyroku z dnia 20.06.2007 r., V CSK 125/07, Sąd Najwyższy stwierdził, że zasada równości praw wynikająca z członkostwa w spółdzielni nie oznacza, że wszyscy członkowie mają takie same udziały w nadwyżce bilansowej. Tę samą regułę należy odnieść do udziału w nadwyżce likwidacyjnej, w której udziały członków również mogą być zróżnicowane.

„Art. 125. Jeżeli zgodnie z uchwałą, o której mowa w § 5, pozostały majątek ma być w całości lub części podzielony między członków, w podziale tym uwzględnia się byłych członków, którym do chwili przejścia albo postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów.”

Podział majątku pozostałego po likwidacji spółdzielni rolnej

Jak stanowią przepisy art. 125 ustawy z dnia 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze, z kwot pozostałych po spłaceniu wszystkich należności i po złożeniu do depozytu sądowego sum całkowicie zabezpieczających należności sporne lub niewymagalne dokonuje się stosunkowej wypłaty udziałów. Wypłaty tej nie można jednak dokonać przed upływem sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wzywającego wierzycieli. Nadto (§ 5a) – jeżeli zgodnie z uchwałą, pozostały majątek ma być w całości lub części podzielony między członków, w podziale tym uwzględnia się byłych członków, którym do chwili przejścia albo postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów.

Zgodnie z art. 3 Prawa spółdzielczego, majątek spółdzielni jest prywatną własnością jej członków. Przepis ten nie mówi jednak o własności w rozumieniu cywilnoprawnym, na co wskazuje użycie określenia „majątek”, a nie cywilnego określenia „mienie”. Chodzi w nim zatem o ekonomiczne, a nie prawne, znaczenie własności. Od chwili wpisania do rejestru spółdzielnie są osobami prawnymi, stają się więc podmiotami prawa cywilnego, w tym również prawa własności rzeczy i jako takie wykonują owo prawo w granicach określonych przez art. 140 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.). Tym samym należy przyjąć, że art. 3 Prawa spółdzielczego nie statuuje zasady, iż członkowie są współwłaścicielami nieruchomości spółdzielczych, czy innych praw, a zawiera jedynie określenie majątku spółdzielczego, traktowanego dawniej jako mienie społeczne, i to tylko z ekonomicznego punktu widzenia.

Osoba ta mogłaby – w świetle art. 125 § 5 i § 5a prawa spółdzielczego – uczestniczyć w podziale majątku zlikwidowanej spółdzielni, gdyby pozostawała jej członkiem do ukończenia likwidacji albo jako były członek spółdzielni, któremu do chwili postawienia jej w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów. Wychodząc z tego prawidłowego założenia, dochodzimy do wniosku, że zmarła po postawieniu spółdzielni w stan likwidacji osoba – członek nie będzie jej członkiem w dniu zakończenia likwidacji.

Osoba taka, gdyby żyła, miałaby status byłego członka spółdzielni, któremu do chwili postawienia jej w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów.

Dziedziczenie udziałów w spółdzielni rolnej

Stosownie do Prawa spółdzielczego – art. 16a: „Spadkobierca zmarłego członka spółdzielni dziedziczy udziały, jeżeli jest członkiem spółdzielni lub złożył deklarację przystąpienia do spółdzielni. Jeżeli spadkobierców jest więcej niż jeden, powinni oni wskazać jednego spośród siebie, który uzyskuje prawo do udziałów, chyba że podzielą oni udziały między tych spadkobierców, którzy złożyli deklarację przystąpienia do spółdzielni. Spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków spadkobierców dziedziczących udziały, jeżeli odpowiadają oni wymogom określonym w statucie”.

Artykuł 16a Prawa spółdzielczego stanowi szczególną regulację, albowiem pozwala na wstąpienie spadkobiercy lub spadkobierców członka spółdzielni – na zasadzie wyjątku – w prawa związane z udziałami w spółdzielni, które przysługiwały spadkodawcy, jeżeli spadkobierca jest członkiem danej spółdzielni lub do niej przystąpi. Przepis ten określa prawo podlegające dziedziczeniu; krąg osób, które mogą odziedziczyć to prawo, a także przesłanki dziedziczenia.

Przepis nie ogranicza również zdolności dziedziczenia udziałów w spółdzielni ani nie narusza zasady równości. Każdy spadkobierca, niezależnie od tytułu nabycia spadku, może bowiem skorzystać z uprawnienia do dziedziczenia udziałów. Jednakże w przedmiotowej sprawie nie doszło do odziedziczenia udziałów, a jedynie do ich równowartości pieniężnej.

Warunek członkostwa spadkobiercy w spółdzielni jest racjonalny i konieczny. Udział może przysługiwać bowiem tylko członkowi spółdzielni, zatem bez członkostwa traci rację bytu.

Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny – z chwilą śmierci prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jego spadkobierców (art. 922 K.c.).

Nie należą jednak do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami (art. 922 § 2 K.c.). Zasada ta dotyczy praw majątkowych z tytułu udziałów członkowskich w spółdzielniach. Stosownie bowiem do treści art. 16 § 3 Prawa spółdzielczego członek spółdzielni może w deklaracji lub w odrębnym pisemnym oświadczeniu złożonym spółdzielni wskazać osobę, której spółdzielnia obowiązana jest po jego śmierci wypłacić udziały. Prawo z tego tytułu nie należy do spadku, nawet gdyby osobą wskazaną w deklaracji / pisemnym oświadczeniu był spadkobierca.

Tak więc co do samych udziałów nie ma wątpliwości: nie wchodzą w skład spadku po zmarłym członku, gdy wskazał on osobę, jakiej te udziały należy przekazać (wypłacić).

Zmarła osoba była członkiem spółdzielni w dniu jej likwidacji. Tym samym stała się podmiotem prawa do majątku spółdzielni pozostałego po jej likwidacji. Prawo to mogło być realizowane po zakończeniu likwidacji spółdzielni. Jednakże wskutek śmierci osoba taka przestała być członkiem spółdzielni z dniem śmierci. Tym samym nie zrealizuje swego prawa do majątku spółdzielni po zakończeniu jej likwidacji.

Niestety w interesującej Pana kwestii funkcjonują przeciwstawne poglądy.

Czy prawo do majątku spółdzielni po jej likwidacji wchodzi do spadku?

Według jednych prawo do majątku spółdzielni po jej likwidacji formalnie wchodzi do spadku i realizować je mogą spadkobiercy. Podstawą tego stanowiska jest to, iż dana osoba była członkiem spółdzielni w dniu postawienia jej w stan likwidacji.

Według innych – prawo do majątku spółdzielni po jej likwidacji nie wchodzi do spadku i nie może być realizowane po śmierci członka oraz wykreśleniu go z rejestru członków. Podstawą tego stanowiska jest to, iż dana osoba nie będzie członkiem spółdzielni w dniu zakończenia jej likwidacji, a zatem nie ma prawa do pozostałego majątku.

Osobiście uważam za prawidłowy pierwszy pogląd. Prawo do majątku pozostałego po likwidacji spółdzielni wchodzi do spadku po członku spółdzielni wykreślonym z rejestru członków wskutek jego śmierci, która miała miejsce po dniu postawienia spółdzielni w stan likwidacji. Tym bardziej, że w przedmiotowej sprawie w dniu postawienia spółdzielni w stan likwidacji zmarłemu później członkowi nie wypłacono udziałów ani w części, ani w całości.

Taka osoba powinna być traktowana jako mająca prawo do udziału w podziale majątku spółdzielni po zakończeniu likwidacji jako były członek, któremu do chwili przejścia albo postawienia spółdzielni w stan likwidacji nie wypłacono wszystkich udziałów. A skoro tak, to prawo to przechodzi na spadkobierców.

Z uwagi na różne poglądy należy liczyć się z tym, że spółdzielnia (likwidator) odmówi spadkobiercom takiego prawa. Spadkobiercy powinni dysponować: sądowym stwierdzeniem nabycia spadku lub notarialnym poświadczeniem dziedziczenia. Tylko na podstawie jednego z tych dokumentów spadkobiercy udowodnią swoje prawa do spadku po zmarłym członku spółdzielni. Ten drugi dokument można uzyskać szybciej.

Twierdzenie, że jest się spadkobiercą bez jednego ze wskazanych dokumentów jest bezwartościowe. Osoby trzecie muszą opierać się na dowodach a nie słowach, a dowodem prawa do spadku jest tylko: sądowe stwierdzenie nabycia spadku lub notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Spadkobiercy po uzyskaniu potwierdzenia swych praw do spadku mogą ubiegać się o udział w podziale majątku spółdzielni pozostałego po zakończeniu likwidacji.