Słup energetyczny na działce a odszkodowanie

Na wstępie chciałabym zasygnalizować, że w poprzednim ustroju obowiązywała ustawa z dnia 12 marca 1958 r. (Dz. U. Nr 17, poz. 70) o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Jak podaje art. 35 tej ustawy:

„Art. 35. 1. Organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem naczelnika gminy – a w miastach prezydenta lub naczelnika miasta (dzielnicy), zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach – zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową – ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń.

2. Osobom upoważnionym przez właściwy organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe przysługuje prawo dostępu do tych przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich konserwacją.

3. Jeżeli założenie i przeprowadzenie przewodów i urządzeń powoduje, że nieruchomość nie nadaje się do dalszego racjonalnego jej użytkowania przez właściciela na cele dotychczasowe, nieruchomość podlega wywłaszczeniu w trybie i według zasad przewidzianych w niniejszej ustawie dla wywłaszczenia nieruchomości”.

Cytowany przepis stanowił podstawę posadowienia urządzeń sieciowych w drodze decyzji administracyjnej.

Umieszczenie linii elektrycznych i słupów elektrycznych, a następnie ustalenie prawa do korzystania z gruntu odbywało się także na podstawie umów cywilnoprawnych – umów dzierżawy lub najmu czy też ograniczonego prawa rzeczowego, np. służebności gruntowej.

Jeżeli kwestia korzystania z gruntu oraz wynagrodzenia właściciela za posadowienie na jego gruncie urządzeń nie zostały uzgodnione i korzystanie odbywa się bez tytułu prawnego, właściciel nieruchomości może podnosić cywilnoprawne roszczenia z tytułu bezumownego korzystania z części jego gruntu na podstawie art. 224 i 225 Kodeksu cywilnego (w skrócie K.c.).

Niezależnie od daty umieszczenia urządzeń przesyłowych na działce właściciel może dochodzić wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości jedynie za ostatnie dziesięć lat – taki jest okres przedawnienia tego typu roszczeń. Chodzi tutaj o wynagrodzenie za korzystanie z cudzej rzeczy w takim stopniu, w jakim posadowienie urządzeń prowadzi fizycznie do zajęcia nieruchomości przez przedsiębiorcę. Nie można akceptować sytuacji, w której przedsiębiorstwa korzystają z prywatnej nieruchomości nieodpłatnie, bez zachowania ekwiwalentności świadczeń, i nie regulują stanu prawnego nieruchomości, na którą wtargnęły bez zgody właścicieli. „Takie stanowisko znajduje oparcie nie tylko w przepisach prawa, ale również w zasadach słuszności i sprawiedliwości społecznej. W wyniku posadowienia sieci przesyłowej właściciel nieruchomości jest pokrzywdzony, ponieważ nie może korzystać z gruntu zgodnie z przeznaczeniem w przeciwieństwie do sąsiadów, którzy mogą swobodnie rozporządzać i korzystać ze swoich nieruchomości. Nie jest winą właściciela nieruchomości to, że akurat przez jego działkę przebiega sieć przesyłowa. Dlatego zgodnie z fundamentalnymi zasadami państwa prawa, sprawiedliwości społecznej i ochrony własności należy mu się rekompensata” (Aleksander Kiel, Jakie wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłu, glosa III CZP 116/09).

Wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ustala się w oparciu o wysokość czynszu dzierżawnego, jaki właściciel mógłby pobierać za teren.

Taki czynsz za metr kwadratowy ziemi budowlanej biegli wyceniają na kilka, kilkanaście złotych. Do obliczenia odszkodowania bierze się jednak nie całe pole, a jedynie pas, na którym nie możemy gospodarować z powodu znajdujących się tam urządzeń, oraz obszar, który zapewnia dostęp do tychże urządzeń (chodzi o drogę dojazdową do nich). Nawet jeśli na działce nie ma słupa, ale biegną nad nią linie, to pas pod siecią wlicza się do obliczenia odszkodowania.

Przy ustalaniu odszkodowania ważny jest też teren w określonym promieniu od urządzeń, na którym również nie możemy uprawiać ziemi lub budować domu.

Odrębną kwestią, która tutaj występuje, jest ograniczenie właściciela w korzystaniu ze swojej działki i niemożność jej zagospodarowania w sposób optymalny. Jeżeli urządzenia utrudniają korzystanie właścicielowi ze swojej nieruchomości, właściciel ten może wystąpić z roszczeniem negatoryjnym o usunięcie urządzeń i przebudowę na podstawie art. 222 § 2 K.c.

„Art. 222. § 2. Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń”.

Roszczenie to występuje w przypadku bezprawnego, fizycznego oddziaływania na rzecz lub jej właściciela w taki sposób, że utrudnia ono lub uniemożliwia wykonywanie władztwa nad rzeczą.

Z uzasadnienia Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 6 stycznia 2005 r. (III CK 129/04) wynika, iż „(…) zgodnie z art. 143 K.c. społeczno-gospodarczego przeznaczenia gruntu nie wyznacza sposób, w jaki z gruntu dotychczas korzystano, ale sposób w jaki właściciel faktycznie i potencjalnie zgodnie z przepisami prawa i planem zagospodarowania przestrzennego może zgodnie ze swoją wolą z gruntu korzystać. Wymieniony przepis traktuje zatem o społeczno-gospodarczym przeznaczeniu gruntu w rozumieniu abstrakcyjnym, co oznacza, że odwołanie się do społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości należy rozumieć jako wskazanie na uprawnienie właściciela do nieskrępowanego korzystania z tej nieruchomości w zakresie – a więc także na wysokość i głębokość – z reguły dostępnym (potencjalnie możliwym do wykorzystania) właścicielowi, w granicach zakreślonych przez prawo”.

Należy uznać więc, że właścicielowi parceli z drutami lub rurami przysługuje żądanie przebudowy infrastruktury, np. poprzez zlikwidowanie linii napowietrznych i przeprowadzenie kabla ziemią. Roszczenie to jako związane z nieruchomością nie ulega przedawnieniu.

Prawo do dochodzenia wynagrodzenia i domagania się przebudowy infrastruktury mają właściciele nieruchomości oraz osoby, które działkę ze słupami lub rurami odziedziczyły w spadku. Gdy parcelę ze słupami nabyto, prawo do odszkodowania przysługuje za tyle lat, ile jest ona w posiadaniu nabywcy. Jeśli właściciel zamierza wystąpić o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie za lata wcześniejsze, należy podpisać z poprzednim właścicielem umowę o sprzedaży tych roszczeń.

Jeżeli na skutek prowadzonych remontów sieci właścicielowi zostanie wyrządzona szkoda (na przykład w postaci zniszczenia ogrodzenia, trawnika itp.) może na podstawie art. 415 K.c. domagać się jej naprawienia od właściwego przedsiębiorstwa przesyłowego.

Właściciel może przeciwstawić się bezprawnej ingerencji na swoim gruncie, domagając się zawarcia umowy, która regulowałaby kwestię konserwacji urządzeń i wstępowania na cudzy grunt za odpłatnością. Chodzi tutaj o umowy obligacyjne, tj. najem, dzierżawę lub służebność przesyłu w odniesieniu do linii napowietrznych. W myśl art. 3052 § 2 K.c.: „Jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu”.

Właściciel nieruchomości może pod adresem przedsiębiorstwa przesyłowego wysunąć wniosek o wykup zajętej części nieruchomości. Podstawą jest art. 231 § 2 K.c., zgodnie z którym właściciel gruntu, na którym wzniesiono budynek lub inne urządzenie o wartości przekraczającej znacznie wartość zajętej na ten cel działki, może żądać, aby ten, kto wzniósł budynek lub inne urządzenie, nabył od niego własność działki za odpowiednim wynagrodzeniem. Właściciel może więc żądać, aby przedsiębiorca przesyłowy wykupił od niego grunt zajęty przez urządzenia.

Jeżeli urządzenia mają szkodliwy wpływ na zdrowie mieszkańców posesji lub też poprzez swoje szkodliwe oddziaływanie doprowadzą do rozstroju zdrowia osób, to poszkodowanym służą roszczenia odszkodowawcze z tego tytułu oraz roszczenie o ochronę dóbr osobistych i zadośćuczynienie.

Roszczenia odszkodowawcze opierają się na art. 415 i 444 Kodeksu cywilnego.

„Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”.

„Art. 444. § 1. W razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu.

§ 2. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.

§ 3. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa”.

W wypadkach przewidzianych w art. 444 K.c. sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę (art. 445 § 1 K.c.).

Warunkiem zasądzenia odszkodowania, w tym zadośćuczynienia za krzywdy moralne, jest wykazanie przez powoda zaistnienia: zdarzenia wyrządzającego szkodę (działanie przedsiębiorstwa – umieszczenie urządzeń), szkody (uszczerbku na zdrowiu), związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem a szkodą oraz winy sprawcy szkody. W toku procesu należałoby więc wykazać, że umieszczenie urządzeń było bezprawne i zawinione i spowodowało chorobę u osób zamieszkujących nieruchomość.

Zdrowie osoby fizycznej stanowi jedno z dóbr osobistych (art. 23 K.c.). Naruszenie tego dobra skutkuje możliwością podniesienia roszczeń o ochronę dóbr osobistych. Zgodnie z Kodeksem cywilnym:

„Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny”.

Jak podaje art. 448 Kodeksu cywilnego:

„Art. 448. W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia”.

Przesłankami ochrony dóbr osobistych, które muszą być spełnione łącznie są:

1. istnienie dobra osobistego,
2. zagrożenie lub naruszenie tego dobra,
3. bezprawność zagrożenia lub naruszenia.

Pierwsze dwie przesłanki musi udowodnić powód dochodzący ochrony.

Przepis art. 24 § 1 K.c. ustanawia domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego. To oznacza, że na pozwanym (sprawcy) ciąży dowód, że naruszenie nie było bezprawne.

Roszczenie o ochronę dóbr osobistych jako roszczenie niemajątkowe nie ulega przedawnieniu.

Warto na marginesie wspomnieć, że właściciel urządzenia (przedsiębiorstwo) może wystąpić z wnioskiem o zasiedzenie służebności związanej z posadowieniem urządzenia na cudzej nieruchomości. Z chwilą, w której doszłoby do zasiedzenia służebności, władztwo przedsiębiorcy staje się zgodne z prawem. Od tej chwili właścicielowi nieruchomości nie należy się już wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Nie wyklucza to dochodzenia roszczenia za okres wcześniejszy, o ile nie uległo ono przedawnieniu.

Wnioski:

1. Aby skutecznie dochodzić roszczeń, należy ustalić stan faktyczny, tj. zbadać na jakiej podstawie przedsiębiorstwa zajmują nieruchomość. Jeżeli przedsiębiorstwa korzystają z nieruchomości bez uprawnienia (tytułu prawnego), właścicielowi przysługują roszczenia cywilnoprawne. Najdogodniejszym sposobem dochodzenia rekompensaty majątkowej jest roszczenie z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości na podstawie art. 224 i 225 K.c. W takiej sytuacji bowiem nie trzeba wykazywać szkody i udowadniać jej wystąpienia. Liczy się fakt, że przedsiębiorstwo korzysta z cudzej własności. Jeżeli zamierza Pani jako nabywca nieruchomości wystąpić z takim roszczeniem za okres 10 lat wstecz, powinna Pani uzyskać od poprzedników prawnych prawo dochodzenia tych roszczeń na swoją rzecz (na przykład w drodze cesji praw).
   
   
2. W związku z obecnością urządzeń przesyłowych i linii elektrycznych mogą być podnoszone roszczenia negatoryjne o przebudowę urządzeń tak, by nie zakłócały korzystania z nieruchomości. Roszczenie to może być dochodzone łącznie z roszczeniem z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 17 czerwca 2005 r. (III CZP 29/05) właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z niej, przeciwko posiadaczowi służebności w złej wierze, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 § 2 K.c.
   
   
3. W celu efektywnego załatwienia sprawy należy wystąpić z pismem do dwóch przedsiębiorców z żądaniem przebudowy urządzeń (przesunięcia) i wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego. Wynagrodzenie powinno być obliczone stosownie do możliwego do uzyskania czynszu dzierżawnego za zajęte grunty pod urządzenia i za grunty, z których nie mogą Państwo korzystać. Warto pozyskać opinię prywatnego rzeczoznawcy, który określi wysokość tego wynagrodzenia w okresie nieprzedawnionym.
   
   
4. W stosunku do przedsiębiorstwa przesyłowego można domagać się wykupu zajętej działki w trybie art. 231 § 2 K.c.
   
   
5. W celu uregulowania kwestii korzystania z Państwa nieruchomości warto wystąpić do przedsiębiorstw z propozycją zawarcia umowy najmu/ dzierżawy części gruntu lub ustanowienia służebności gruntowej. W stosunku do PKP z uwagi na brak styku linii z gruntem można wystąpić z żądaniem ustanowienia służebności przesyłu w trybie art. 3052 § 2 K.c. W pierwszej kolejności jednak w Państwa interesie jest podnoszenie żądania przebudowy linii elektrycznej, gdyż koliduje ona z planami inwestycyjnymi.
   
   
6. Podnoszenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu utraty zdrowia w związku z funkcjonowaniem urządzeń jest ryzykowne, ponieważ poszkodowany musi wykazać szkodę, winę przedsiębiorstwa i związek pomiędzy działaniem a szkodą. W takiej sytuacji dla sądu zazwyczaj rozstrzygająca jest opinia biegłego. Sądzę, że opinia biegłego mogłaby być niejednoznaczna i wówczas pozew zostałby oddalony. Ciężar dowodu w takich sprawach spoczywa na powodzie. Z tych przyczyn proponuję wytoczenie powództwa o ochronę dóbr osobistych. W ramach ochrony dóbr osobistych można domagać się zadośćuczynienia za krzywdy moralne związane z naruszeniem dobra osobistego, z tym że nie trzeba udowadniać bezprawności sprawcy i wysokości dochodzonej kwoty. W celu realizacji tych roszczeń należy przed wytoczeniem powództwa skierować wezwanie do zapłaty określonej kwoty – w zależności od przyjętej koncepcji – odszkodowania za szkodę w postaci utraty zdrowia lub zadośćuczynienia z tytułu naruszonego dobra osobistego.
   
   
7. Jeżeli na skutek prowadzonych remontów zostanie Państwu wyrządzona szkoda, można na podstawie art. 415 K.c. domagać się jej naprawienia od właściwego przedsiębiorstwa przesyłowego.