Skutki przysposobienia dziecka

Przysposobienie dziecka, potocznie zwane adopcją, uregulowane jest w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Odpowiadając na pierwsze pytanie, skutki przysposobienia zależą od tego, czy mówimy o przysposobieniu pełnym (art. 121), pełnym nierozwiązywalnym (art. 124¹), czy też niepełnym (art. 124).

Przysposobienie pełne i jego skutki

Konsekwencją przysposobienia pełnego, najprościej mówiąc, jest powstanie stosunku „jak między rodzicami a dziećmi" oraz utrata władzy rodzicielskiej rodziców dziecka (art. 123 § 1). Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 1969 r., sygn. akt III CRN 460/68, „niedopuszczalne jest zatem przywrócenie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, które zostało przysposobione”. Skoro więc powstaje taki stosunek jak między rodzicem a dzieckiem, to skutkuje to tym, iż przysposobiony nabywa prawa i obowiązki (również w dziedziczeniu) wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych (linii prostej i bocznej) przysposabiającego, co prowadzi do tego, że ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych (dzieci, wnuki) przysposobionego”.

O skutkach przysposobienia pełnego wypowiedział się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 czerwca 2016 r., sygn. akt V CSK 619/15, w którym wskazał, iż „w przypadku przysposobienia pełnego dochodzi do zerwania więzów przysposabianego z rodziną naturalną i powstania stosunku prawnego (sztucznego pokrewieństwa) z rodziną przysposabiającego”. Oczywiście w wypadku, gdy małżonek przysposabia dziecko drugiego małżonka, tej zasady się nie stosuje.

Zgodnie z art. 72 Prawa o aktach stanu cywilnego do aktu urodzenia przysposobionego dołącza się wzmiankę dodatkową o przysposobieniu. W przypadku przysposobienia pełnego, na wniosek przysposabiającego, za zgodą przysposobionego, który ukończył lat 13, albo na wniosek przysposobionego, za zgodą przysposabiającego, sąd opiekuńczy może postanowić o sporządzeniu dla przysposobionego nowego aktu urodzenia. Osoba przysposabiająca jest wpisana jako rodzic dziecka.

Przysposobienie nierozwiązywalne jako najpełniejszy rodzaj adopcji

Przysposobienie nierozwiązywalne jest najpełniejszym rodzajem adopcji. Najpełniejszym, ponieważ niejako jest potwierdzone uprzednią zgodą rodziców przysposabianego dziecka wyrażoną przed sadem opiekuńczym na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego. Można powiedzieć, że jest to przysposobienie pełne, ale uprzednia zgoda rodziców dziecka skutkuje tym, iż takie przysposobienie jest nierozerwalne.

Przysposobienie niepełne i jego skutki

Przysposobienie niepełne jest orzekane przez sąd opiekuńczy na żądanie przysposabiającego i po wyrażeniu zgody przez osoby, których zgoda jest potrzebna – rodziców dziecka, a także samego dziecka, jeżeli ukończyło 13 lat, a wyjątkowo bez uzyskiwania takiej zgody, jeżeli wymaga tego dobro dziecka. Stosunek przysposobienia powstaje wyłącznie pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym (a także dziećmi przysposobionego), inaczej ujmując pomiędzy przysposobionym dzieckiem (a także jego dziećmi w przyszłości) a rodziną przysposabiającego nie powstają żadne więzi, tak jak w przysposobieniu pełnym, a takie dziecko nie jest w pełni włączone do rodziny przysposabiającego. Przysposobiony podlega władzy rodzicielskiej przysposabiającego, dziedziczy i po nim i po członkach rodziny biologicznej, ale z wyłączeniem dziedziczenia po rodzicach biologicznych (w Pani przypadku wyłączenie dotyczyłoby ojca).

Etapy postępowania dotyczącego przysposobienia

Odpowiadając na kolejne pytanie, przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na wniosek przysposabiającego. Sprawy o przysposobienie rozpoznawane są na rozprawie w składzie ławniczym. Na rozprawę wzywani są: przysposabiający, małżonek przysposabiającego, przysposobiony, jeżeli ukończył 13 lat. Jak już wspomniałam, na rozprawę może być wezwany jako zainteresowana wynikiem postępowania osoba bliska – biologiczny ojciec dziecka (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 1955 r., sygn. akt I CO 26/55).

Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście. W przypadku nieukończenia tego wieku sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia. Wysłuchanie odbywa się poza salą sądową, aby zapewnić dziecku pełną swobodę wypowiedzi.

Sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego.

Między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku. Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego oraz posiada opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, o którym mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że obowiązek ten jej nie dotyczy.

We wniosku przysposabiający wskazuje ośrodek adopcyjny, w którym objęty był postępowaniem adopcyjnym, o którym mowa w ustawie wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. „Sąd zwraca się do ośrodka adopcyjnego wskazanego we wniosku, o:

1) świadectwo ukończenia przez przysposabiającego szkolenia dla kandydatów do przysposobienia dziecka. Obowiązek ten nie dotyczy kandydatów do przysposobienia:

• spokrewnionych albo spowinowaconych z dzieckiem lub
• którzy wcześniej przysposobili rodzeństwo dziecka, lub
• sprawujących nad dzieckiem rodzinną pieczę zastępczą, z wyjątkiem osób lub małżonków, niespełniających warunków dotyczących rodzin zastępczych w zakresie niezbędnych szkoleń, którym sąd powierzył tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie art. 109 § 2 pkt 5 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

2) opinię kwalifikacyjną o kandydatach do przysposobienia dziecka”.

„Przed wydaniem orzeczenia sąd opiekuńczy występuje o opinię do ośrodka adopcyjnego, a w razie potrzeby uzasadnionej dobrem dziecka może także zasięgnąć opinii innej specjalistycznej placówki. Opinia ośrodka adopcyjnego zawiera w szczególności:

1) imię i nazwisko przysposabianego oraz miejsce jego zamieszkania lub pobytu;

2) opinię kwalifikacyjną o kandydatach do przysposobienia dziecka;

3) ustalenie relacji między przysposabianym a przysposabiającym;

4) ustalenie relacji między rodzicami przysposabianego a przysposabiającym;

5) inne istotne dla sądu informacje o przysposabianym lub przysposabiającym”.

Stworzenie rodziny a adopcja pełna

Odpowiedź na pytanie trzecie zależy od tego, jaki skutek ma wywrzeć przysposobienie w Państwa życiu. Pisała Pani o tym, że chcą Państwo stworzyć normalną, pełną rodzinę. Biorąc pod uwagę i to, że biologiczny ojciec dziecka jest pozbawiony praw rodzicielskich, co skutkuje tym, że jego zgoda nie jest wymagana do tego, aby Pani przyszły małżonek przysposobił Pani dziecko, najlepszym dla Państwa rozwiązaniem byłaby adopcja pełna. Co istotne, pozbawienie władzy rodzicielskiej jednego z rodziców nie pozbawia go prawa wzięcia udziału w postępowaniu przed sądem opiekuńczym w charakterze uczestnika.

Nazwisko dziecka i jego zmiana

Pytanie czwarte dotyczyło nazwiska przysposobionego. W art. 122 przewidziana została zasada, zgodnie z którą przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego. Również w przypadku przysposobienia przez jednego z małżonków dziecko otrzymuje nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa. Jeżeli małżonkowie noszą to samo nazwisko, to również otrzymuje je przysposobione dziecko. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 25 października 1976 r., IV CR 399/76: „(…) przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek jak między rodzicami a dziećmi. Dlatego przepisy KRO nie przewidują możliwości innego uregulowania kwestii nazwiska dziecka w przypadku jego przysposobienia (poza uregulowaniem przewidzianym w art. 122 KRO), jak i możliwości orzeczenia o powrocie dziecka do pierwotnego nazwiska w czasie trwania stosunku przysposobienia”.

Zgodnie z art. 122 § 2 Kodeksu rodzinnego na żądanie osoby, która ma być przysposobiona, i za zgodą przysposabiającego, sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Żądanie takie może zgłosić rodzic przysposabianego dziecka bądź ono samo, jeżeli ukończyło 13 lat. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców. Sporządzenie nowego aktu urodzenia ma miejsce w przypadku przysposobienia całkowitego.  Na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko za jego zgodą.

Przy przysposobieniu niepełnym co do nazwiska stosuje się te same zasady jak w przysposobieniu pełnym. Odpowiedź na piąte pytanie dotyczące obowiązku alimentacyjnego ciążącego na biologicznym ojcu dziecka zawarta jest w art. 131 KRO, zgodnie z którym „Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim małżonkiem i jego krewnymi”. Tak więc w przypadku adopcji niepełnej przysposabiający jest zobowiązany do alimentacji wobec przysposobionego dziecka i ten obowiązek wyprzedza obowiązek alimentacyjny rodziców, dziadków dziecka przysposobionego. Natomiast przysposobiony nie jest zwolniony z obowiązków alimentacyjnych względem członków swojej rodziny, ale w kolejności osób zobowiązanych zajmuje ostatnie miejsce.

Ustanie powiązań z rodzicem biologicznym

W przypadku przysposobienia pełnego, pomiędzy biologicznym ojcem a dzieckiem ustają wszelkie prawa i obowiązki. Skutek ten następuje z mocy prawa. Oznacza to, że z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o przysposobieniu pełnym ustaje obowiązek alimentacyjny naturalnego rodzica pozbawionego poprzez przysposobienie władzy rodzicielskiej wobec dziecka bez konieczności występowania o uchylenie obowiązku alimentacyjnego.