Samochód rajdowy i ubezpieczenie OC

Udział w rajdach samochodowych a ubezpieczenie OC

Ubezpieczenie OC posiadacza pojazdu mechanicznego biorącego udział w rajdach samochodowych odbywa się na dokładnie takich samych zasadach jak „zwykłych” pojazdów.

Podstawę prawną odpowiedzialności za wypadki komunikacyjne stanowi art. 436 Kodeksu cywilnego w związku z art. 436, zgodnie z którym samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji, wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną komukolwiek przez ruch tego pojazdu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności. Jeśli posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne (np. przyjacielowi, by ten nim jeździł), odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny. Jest to odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, niezależna od winy posiadacza.

Wyjątkowo „w razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych [zwykle na zasadzie winy]. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności” (np. podwiezienie do domu) – art. 436 § 2.

W związku z wysokim ryzykiem szkód (i ich wysokością) wywołanych przez ruch pojazdów mechanicznych wprowadzono instytucję obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, którą obecnie reguluje ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych z 22.05.2003 r. (Dz. U. Nr 124, poz. 1152).

Choć obowiązek ubezpieczenia pojazdu ciąży na jego posiadaczu, to de facto ubezpieczenie OC związane jest z pojazdem i obejmuje szkody wyrządzone przez ruch tego pojazdu (bardziej jest więc związane z pojazdem niż z jego właścicielem).

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 1 ubezpieczeniem obowiązkowym jest m. in. „ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów zwane dalej »ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych«”.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 „ubezpieczający zawiera umowę ubezpieczenia obowiązkowego z wybranym zakładem ubezpieczeń, wykonującym działalność ubezpieczeniową w zakresie tego ubezpieczenia”. W myśl art. 5 ust. 2 „zakład ubezpieczeń posiadający zezwolenie na wykonywanie działalności ubezpieczeniowej w grupach obejmujących ubezpieczenia obowiązkowe nie może odmówić zawarcia umowy ubezpieczenia obowiązkowego, jeżeli w ramach prowadzonej działalności ubezpieczeniowej zawiera takie umowy ubezpieczenia”.

Natomiast fakt, iż będzie Pan wykorzystywał samochód w rajdzie albo że np. spowoduje Pan szkodę podczas rajdu, może mieć znaczenie przy ustalaniu wysokości składek ubezpieczeniowych (oczywiście, o ile fakt taki Pan poda do wiadomości ubezpieczyciela). Taryfy oraz wysokość składek ubezpieczeniowych za ubezpieczenia obowiązkowe nie są bowiem regulowane ustawowo, ustala je zakład ubezpieczeń (art. 8 ust. 1), z tym że obowiązany jest przedstawiać organowi nadzoru informacje o taryfach składek ubezpieczeniowych za ubezpieczenia obowiązkowe i podstawach ich ustalania, w szczególności analizę szkodowości oraz kosztów obsługi ubezpieczenia uzasadniającą wprowadzenie każdorazowej zmiany w taryfie.

Co obejmuje umowa ubezpieczenia obowiązkowego OC?

Zgodnie z art. 9 ust. 1 umowa ubezpieczenia obowiązkowego OC obejmuje odpowiedzialność cywilną podmiotu objętego obowiązkiem ubezpieczenia za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym oraz wynikłe z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, o ile nie sprzeciwia się to ustawie lub właściwości (naturze) danego rodzaju stosunków. Zgodnie z art. 9 ust. 2 umowa obejmuje również (w zakresie OC posiadaczy pojazdów) „szkody wyrządzone umyślnie lub w wyniku rażącego niedbalstwa ubezpieczającego lub osób, za które ponosi on odpowiedzialność”. Umowa obejmuje szkody będące następstwem zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia (art. 9).

Zgodnie z art. 23 „posiadacz pojazdu mechanicznego jest obowiązany zawrzeć umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem posiadanego przez niego pojazdu”. Od tego obowiązku zwolnieni są jedynie członkowie sił zbrojnych państw obcych oraz ich personel cywilny, będący posiadaczami pojazdów mechanicznych sił zbrojnych tych państw i przebywający na terytorium PR w ramach umów międzynarodowych ratyfikowanych w trybie art. 89 ust. 1 Konstytucji RP (art. 24 ust. 1).

Zgodnie z art. 34 „z ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, której następstwem jest śmierć, uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia bądź też utrata, zniszczenie lub uszkodzenie mienia. Za szkodę powstałą w związku z ruchem pojazdu mechanicznego uważa się również szkodę powstałą:

1. przy wsiadaniu do pojazdu mechanicznego i wysiadaniu z niego;
2. bezpośrednio przy załadowaniu i rozładowaniu pojazdu mechanicznego;
3. podczas zatrzymania, postoju lub garażowania”.

Zgodnie z art. 35 „ubezpieczeniem OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta odpowiedzialność cywilna każdej osoby, która kierując pojazdem mechanicznym w zakresie trwania odpowiedzialności ubezpieczeniowej, wyrządziła szkodę w związku z ruchem tego pojazdu”.

Kiedy zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody wyrządzone przez kierowcę?

Przypadki, kiedy zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody, są wyczerpująco wyliczone w art. 38. „Zakład ubezpieczeń nie odpowiada za szkody:

1. polegające na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie mienia, wyrządzone prze kierującego posiadaczowi pojazdu mechanicznego; dotyczy to również sytuacji, w której posiadacz pojazdu mechanicznego, którym szkoda została wyrządzona, jest posiadaczem lub współposiadaczem pojazdu mechanicznego, w którym szkoda została wyrządzona;
2. wynikłe w przewożonych za opłatą ładunkach, przesyłkach lub bagażu, chyba że odpowiedzialność za powstała szkodę ponosi posiadacz innego pojazdu mechanicznego niż pojazd przewożący te przedmioty;
3. polegające na utracie gotówki, biżuterii, papierów wartościowych, wszelkiego rodzaju dokumentów oraz zbiorów filatelistycznych, numizmatycznych i podobnych;
4. polegające na zanieczyszczeniu lub skażeniu środowiska”.

Za inne szkody zakład ubezpieczeń odpowiada.

Ponadto oczywiście zakład ubezpieczeń nie odpowiada w sytuacji, gdy nie odpowiada posiadacz pojazdu, tj.:

1. gdy szkoda została wyrządzona wskutek siły wyższej (bardzo trudne do wykazania);
2. gdy szkoda została wyrządzona z wyłącznej winy poszkodowanego;
3. gdy szkoda została wyrządzona z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą posiadacz nie ponosi odpowiedzialności (osobą trzecią nie jest kierujący pojazdem, jeśli wyrządził on szkodę umyślnie, to i tak zakład odpowiada);
4. w przypadku zderzenia się pojazdów mechanicznych przy szkodach wyrządzonych posiadaczom lub przy szkodach wyrządzonych osobom przewożonym z grzeczności – gdy posiadacz nie ponosi winy.

Regres ubezpieczeniowy

Natomiast w pewnych wypadkach zakład ubezpieczeń ma prawo tzw. regresu nietypowego. Zgodnie z art. 43 „zakładowi ubezpieczeń przysługuje prawo dochodzenia od kierującego pojazdem mechanicznym zwrotu wypłaconego z tytułu ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych odszkodowania, jeżeli kierujący:

1. wyrządził szkodę umyślnie lub w stanie po użyciu alkoholu albo pod wpływem środków odurzających, substancji psychotropowych lub środków zastępczych w rozumieniu przepisów o przeciwdziałaniu narkomanii;
2. wszedł w posiadanie pojazdu wskutek popełnienia przestępstwa;
3. nie posiadał wymaganych uprawnień do kierowania pojazdem mechanicznym, z wyjątkiem przypadków, gdy chodziło o ratowanie życia ludzkiego lub mienia albo o pościg za osobą podjęty bezpośrednio po popełnieniu przez nią przestępstwa;
4. zbiegł z miejsca zdarzenia”.

Tak więc w przypadku szkody wyrządzonej podczas rajdu samochodowego zakład ubezpieczeń jest obowiązany wypłacić odszkodowania poszkodowanemu z ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych. Nie może dochodzić zwrotu od ubezpieczonego, chyba że zachodzi okoliczność z art. 43. Udowodnienie szkody wyrządzonej umyślnie jest niezmiernie trudne, nawet na rajdzie samochodowym.

Natomiast wspomnieć należy, iż:

1. w ubezpieczeniu AC (autocasco) samochodu może być wyłączona odpowiedzialność za uszkodzenia powstałe w wyniku rajdów samochodowych (dotyczy to jednak ubezpieczenia AC, a nie OC);
2. w ubezpieczeniu NNW także może być taka odpowiedzialność wyłączona.

Oczywiście, aby sprawdzić, czy zachodzi wyłączenie, o którym mowa w pkt 1 i 2 – należy dokonać analizy Pańskich ogólnych warunków (tutaj zakład ubezpieczeń ma swobodę ich kształtowania).

Dodam jeszcze, że organizatorzy wielu rajdów samochodowych często także wykupują odrębne ubezpieczenie OC obejmujące uczestników rajdu oraz szkody wyrządzone podczas rajdu.

Czy samochody mające brać udział w rajdach są ubezpieczane na takich samych zasadach jak zwykłe samochody?

Konsultowałem jeszcze Pańskie pytanie z doświadczonym agentem ubezpieczeniowym. Potwierdził całkowicie moje rozumowanie – samochody mające brać udział w rajdach są ubezpieczane na dokładnie takich samych zasadach jak zwykłe samochody.

Dla porządku wspomnę też, że ustawa o OC obejmuje ubezpieczenie OC każdego pojazdu mechanicznego, w tym również biorącego udział w rajdach, w związku z tym ubezpieczyciel nie może ustanowić własnych warunki ubezpieczenia OC, które wykluczają szkody powstałe w wyniku rajdów z polisy OC. Zresztą w praktyce nie istnieje coś takiego jak ogólne warunki ubezpieczenia OC, ponieważ ich zakres jest bezwzględnie określony w ustawie i ubezpieczyciel nie ma tutaj żadnej swobody, poza swobodą w zakresie kształtowania składek.

Z tego co mi wiadomo, agenci w ogóle nie pytają, czy samochód ma brać udział w rajdach, na polisie nie ma opcji „rajdy”, natomiast pełną swobodę ma ubezpieczyciel przy umowie autocasco. Tutaj może on wyłączyć szkody powstałe w wyniku rajdów, może także zażądać dodatkowej składki, jeśli samochód ma być używany w rajdach. Wynika to z tego, że przy AC ubezpieczyciel ma znaczną swobodę w kształtowaniu treści umowy ubezpieczenia, natomiast przy OC – takiej swobody nie ma.

Ubezpieczyciel nie ma możliwości odmówić w przypadku opisanym w ostatnim pytaniu wypłaty odszkodowania z OC, nawet jeśli użytkował Pan pojazd w sposób inny niż podany w polisie. Jest taka możliwość przy ubezpieczeniu AC.

Ubezpieczyciel może jedynie w pewnych wypadkach zażądać zwrotu wypłaconego odszkodowania – ale tylko i wyłącznie w przypadkach określonych w art. 43 (wskazywałem wyżej). Uczestniczenie w rajdach nie jest wymienione w tym przepisie.