Rysowanie znanych osób na podstawie zdjęć a prawo autorskie

Definicja utworu w prawie autorskim

Zacząć należy od tego, że zgodnie z art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych: „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);

2) plastyczne;

3) fotograficzne;

4) lutnicze;

5) wzornictwa przemysłowego;

6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;

7) muzyczne i słowno-muzyczne;

8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;

9) audiowizualne (w tym filmowe)”.

Artykuł 2 owej ustawy wskazuje z kolei, że opracowanie cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja jest przedmiotem prawa autorskiego bez uszczerbku dla prawa do utworu pierwotnego. Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego (prawo zależne), chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Za opracowanie nie uważa się utworu, który powstał w wyniku inspiracji cudzym utworem. Na egzemplarzach opracowania należy wymienić twórcę i tytuł utworu pierwotnego. Pani rysunek będzie przeróbką zdjęcia, ewentualnie jego adaptacją, zatem co do zasady wymagałby zgody autora zdjęcia/podmiotu posiadającego prawa autorskie do niego lub właśnie licencji. Niestety zarówno zgoda, jak i licencja zwykle wiąże się z obowiązkiem uiszczania opłat.

Nieodpłatne korzystanie z utworu

Natomiast jest jeszcze art. 23 ustawy i ten wskazuje, że „bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego”. Co jednak istotne, dalej ten przepis wskazuje, że zakres własnego użytku osobistego obejmuje korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Pani zaś wykorzystałaby rysunek na stronie publicznie dostępnej, ewentualnie dla osób, u których ubiegałby się Pani o pracę/studia itp., zatem nie byłby to własny użytek osobisty. Spełniona byłaby tylko przesłanka nieodpłatności, natomiast cel inny niż osobisty by się pojawił. Zezwolenie twórcy jest zatem co do zasady wymagane. Jak wskazuje Adrian Niewęgłowski w komentarzu do ustawy (Prawo autorskie. Komentarz): „Z utworu może korzystać w ramach dozwolonego użytku większa liczba osób, jeśli pozostają w związku osobistym. Prawodawca wskazuje trzy postacie relacji, które są emanacją związku osobistego: chodzi o pokrewieństwo, powinowactwo oraz pozostawanie w stosunku towarzyskim. Wyliczenie powyższych form stosunków międzyludzkich ma charakter przykładowy, o czym świadczy poprzedzający je zwrot »w szczególności«. Pojęcie związku osobistego nie jest bliżej zdefiniowane. Ustawodawcy chodzi o relacje interpersonalne oparte na pozytywnych powiązaniach między osobami fizycznymi (a więc niezbudowane np. na wrogości czy też obojętności). Ich zewnętrznym wyrazem jest np. zażyłość, sympatia, chęć przebywania razem w towarzystwie, pozostawanie w kontakcie. Związek osobisty, na który można się powołać, to relacja rzeczywista, istniejąca. Nie chodzi ponadto o zależności korporacyjne takie jak członkostwo tych samych osób w stowarzyszeniu czy w spółce, praca w tym samym przedsiębiorstwie. Do związków osobistych niewymienionych w art. 23 należy natomiast przykładowo konkubinat. Nie mieszczą się w gronie tych związków grupy i kluby miłośników filmów, książek, komiksów, malarstwa, nawet jeśli nie każdy może stać się ich członkiem. Podstawą istnienia podobnych zrzeszeń jest wspólna pasja oraz zainteresowanie oznaczoną formą twórczości, a nie zależności osobiste pomiędzy członkami”.

Konieczność uzyskania zgody autora zdjęcia

Osobiście bałabym się uznać, że Pani utwór jest tylko inspiracją i korzystać z braku zgody na mocy art. 23 ustawy, aczkolwiek jest to jakiś argument. Jeśli jednak Pani rysunek nie ma nic twórczego, swojego i jest po prostu odręcznym rysunkiem, którego bazę stanowi czyjeś zdjęcie, i tenże rysunek ma być w Pani portfolio, czyli jest to coś więcej niż udostępnienie go osobom, z którymi ma Pani więzi osobiste, to należy mieć pisemną zgodę twórcy zdjęcia/podmiotu, który posiada do niego prawa autorskie, oraz wskazywać twórcę/podmiot uprawniony. W przypadku kadrów z filmów czy plakatów ta sytuacja się nie zmienia, jeśli ów kadr czy plakat jest dziełem, czyli ma swojego autora/twórcę.