Rozłożenie zadłużenia w ZUS na raty i umorzenie składek

Zasady umarzania należności z tytułu składek, odraczania terminu płatności tych należności oraz rozkładania ich na raty reguluje ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 300 z późn. zm.) – dalej: u.s.u.s. Szczegółowe zasady umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne określa również rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. (Dz. U. Nr 141, poz. 1365).

Umarzanie składek ZUS w razie nieściągalności

Zgodnie z art. 28 ust. 2 u.s.u.s. należności z tytułu składek mogą być umarzane tylko w przypadku ich całkowitej nieściągalności. „Z całkowitą nieściągalnością mamy do czynienia, gdy:

1) dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;

2) sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz. U. z 2017 r. poz. 2344, z późn. zm.);

3) nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa;

4) nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;

4a) wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;

4b) nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;

5) naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;

6) jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne”.

W uzasadnionych przypadkach należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności.

Umorzenie należności następuje na wniosek płatnika (byłego płatnika). Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające brak możliwości chociażby częściowej spłaty zadłużenia, obrazujące sytuację finansową oraz możliwości płatnicze wnioskodawcy, potwierdzające stan zdrowia lub konieczność sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, jeśli wnioskodawca ubiega się o umorzenie należności z tych powodów oraz dokumenty dotyczące korzystania z pomocy publicznej.

W myśl art. 28 ust. 4 u.s.u.s. umorzenie składek powoduje także umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.

Rozłożenie na raty należności wobec ZUS-u

Możliwość rozłożenia należności z tytułu ubezpieczeń społecznych na raty przewiduje natomiast art. 29 u.s.u.s. Zgodnie z powołanym przepisem ze względów gospodarczych lub innych przyczyn zasługujących na uwzględnienie Zakład może na wniosek dłużnika odroczyć termin płatności należności z tytułu składek oraz rozłożyć należność na raty, uwzględniając możliwości płatnicze dłużnika oraz stan finansów ubezpieczeń społecznych. Odroczenie terminu płatności należności z tytułu składek oraz rozłożenie należności na raty następuje w formie umowy. Od składek, które rozłożono na raty, nie nalicza się odsetek za zwłokę począwszy od następnego dnia po dniu wpływu wniosku o udzielenie tych ulg. W sytuacji, gdy dłużnik nie spłaci w terminie ustalonych przez Zakład rat, pozostała kwota staje się natychmiast wymagalna wraz z odsetkami za zwłokę naliczonymi na zasadach określonych w ustawie - Ordynacja podatkowa. W przypadku odroczenia terminu płatności lub rozłożenia należności z tytułu składek na raty, Zakład ustala opłatę prolongacyjną na zasadach i w wysokości przewidzianej w ustawie Ordynacja podatkowa dla podatków stanowiących dochód budżetu państwa.

Wniosek o raty i umorzenie odsetek w ZUS

Nie ma przeszkód prawnych, aby wystąpić do ZUS-u jednocześnie z dwoma wnioskami: o rozłożenie na raty należności z tytułu składek oraz o umorzenie jedynie samych odsetek za zwłokę. Stosownie do art. 24 ust. 2 u.s.u.s. należnościami z tytułu składek są składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata (powołany przepis stanowi, że „składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej należnościami z tytułu składek, nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.”). Pojęcie „należności” obejmuje zatem różne świadczenia o odrębnym statusie, które określono wspólnym mianem „należności z tytułu składek” (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2006 r., sygn. akt I UK 240/05). Należy zatem uznać, że wszędzie tam, gdzie ustawa posługuje się pojęciem „należności z tytułu składek", regulacja dotyczy zarówno składek, jak i odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (wyrok WSA w Gdańsku z dnia 28 stycznia 2015 r., sygn. akt I SA/Gd 1460/14)).

Każdy z wniosków: o rozłożenie na raty należności z tytułu składek oraz o umorzenie odsetek za zwłokę organ powinien rozpatrzyć oddzielnie. W przypadku odmowy umorzenia odsetek oraz odmowy rozłożenia należności na raty organ powinien wydać odrębną decyzję administracyjną.

Sytuacja umorzenie odsetek w ZUS

Jak wskazałam powyżej, istnieje możliwość złożenia wniosku o umorzenie samych odsetek za zwłokę od należności z tytułu składek – w całości lub w części. Należy przy tym pamiętać, że ZUS może umorzyć należności z tytułu składek tylko w przypadku spełnienia przesłanek określonych w art. 28 ust. 2 u.s.u.s., tj. w przypadku ich całkowitej nieściągalności, a w uzasadnionych przypadkach również pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. Te ostatnie przypadki reguluje § 3 powołanego wcześniej rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne (Dz. U. Nr 141, poz. 1365). Stanowi on, że „Zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

1) gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;

2) poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;

3) przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności”.

Oceny, czy w danym przypadku zachodzą okoliczności uzasadniające umorzenie należności z tytułu składek, dokonuje ZUS. Umorzenie należności następuje w formie decyzji administracyjnej.

Nie ma natomiast przepisu, który przewidywałby wprost możliwość umorzenia odsetek za zwłokę w przypadku uregulowania całej kwoty nieopłaconych składek.