Rozliczenia między wspólnikami po rozwiązaniu spółki cywilnej i kontynuowanie działalności przez jednego wspólnika

Wypowiedzenie udziału przez wspólnika spółki cywilnej

Zgodnie z treścią art. 860 § 1 Kodeksu cywilnego: „Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów”. Jak Pani zapewne wiadomo, spółka cywilna powinna mieć przynajmniej dwóch wspólników. Nie jest możliwe, aby w niej występował tylko jeden wspólnik, gdyż uległaby ona z mocy prawa rozwiązaniu. Niniejsze postępowanie zostało w sposób szczegółowy uregulowane w Kodeksie cywilnym (K.c). Zgodnie z treścią art. 869 K.c.:

„§ 1. Jeżeli spółka została zawarta na czas nieoznaczony, każdy wspólnik może z niej wystąpić wypowiadając swój udział na trzy miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego.

§ 2. Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne.”

Zatem ustawodawca przewidział dwie formy wypowiedzenia – prawidłowe oraz w trybie natychmiastowym. Dodać należy, że wypowiedzenie udziału nie wymaga żadnej szczególnej formy. Dochodzi ono do skutku przez złożenie oświadczenia woli wobec pozostałych wspólników. Jeżeli jednak postanowienia umowy spółki cywilnej przewidują konieczność złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu udziału przez wspólnika na piśmie, to również takie oświadczenie musi być skierowane do wszystkich pozostałych wspólników.

Jak wynika z cytowanego § 1, wypowiedzenie udziału z zachowaniem terminu wypowiedzenia jest możliwe jedynie wtedy, gdy spółka została zawarta na czas nieoznaczony. Niedopuszczalne byłoby takie wypowiedzenie w odniesieniu do spółki, która została zawarta na czas oznaczony. Ustawodawca zastosował także 3-miesięczny termin wypowiedzenia na koniec roku obrachunkowego. Przepis ten ma charakter względnie obowiązujący, co oznacza, że w umowie spółki można zastrzec inny termin wypowiedzenia, tj. krótszy albo dłuższy od terminu ustawowego.

Wypowiedzenie udziału bez zachowania terminu wypowiedzenia jest dopuszczalne z ważnych powodów. Ważne powody nie zostały zdefiniowane ani w tym, ani w innych przepisach kodeksu – jednak przyjmuje się, iż jest to np. brak zaufania i porozumienia, działalność konkurencyjna itp. Wypowiedzenie udziału bez zachowania terminu wypowiedzenia jest możliwe bez względu na to, czy umowa spółki została zawarta na czas nieoznaczony czy na czas oznaczony.

Rozliczenie ze wspólnikiem odchodzącym ze spółki cywilnej

Jak wynika także z art. 871 K.c.:

„§ 1. Wspólnikowi występującemu ze spółki zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do spółki do używania, oraz wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczoną w umowie spółki, a w braku takiego oznaczenia – wartość, którą wkład ten miał w chwili wniesienia. Nie ulega zwrotowi wartość wkładu polegającego na świadczeniu usług albo na używaniu przez spółkę rzeczy należących do wspólnika.

§ 2. Ponadto wypłaca się występującemu wspólnikowi w pieniądzu taką część wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.”

Określony powyżej sposób rozliczenia z występującym wspólnikiem dotyczy jedynie majątku spółki w wąskim znaczeniu – a więc jedynie aktywów. Regulacja sposobu rozliczenia w odniesieniu do pasywów (strat) byłaby zbędna, z tego powodu że wspólnik również w okresie po wystąpieniu ze spółki nadal ponosi z innymi wspólnikami solidarną odpowiedzialność za zobowiązania powstałe w okresie, gdy jeszcze był wspólnikiem. Zasadą więc jest, że występujący wspólnik może żądać zwrotu wniesionych wkładów. Zwrotowi w naturze podlegają jedynie wkłady polegające na wniesieniu do spółki rzeczy tylko do używania. Wkłady polegające na wniesieniu do spółki własności rzeczy nie podlegają zwrotowi w naturze (chyba że wspólnicy inaczej się umówią), lecz w pieniądzu. W braku oznaczenia wartości takiego wkładu w umowie spółki przyjmuje się taką wartość, jaką wkład miał w chwili jego wniesienia. W ogóle nie zwraca się wkładów polegających na wniesieniu usług lub na używaniu rzeczy należących do wspólnika.

Zgodnie z § 2 komentowanego przepisu, występującemu wspólnikowi zwraca się także w pieniądzu taką wartość majątku spółki, pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników (obliczonej zgodnie z art. 871 § 1 K.c., a więc – w braku odpowiedniego postanowienia w umowie spółki – według wartości z chwili wniesienia wkładów), jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki (S. Grzybowski, w: System, t. III, cz. 2, s. 833).

Ważne jest, iż rozliczenie z występującym wspólnikiem jest dokonywane na dzień wygaśnięcia jego członkostwa w spółce.

Współwłasność w częściach ułamkowych po rozwiązaniu spółki cywilnej

W Pań przypadku należy też wziąć pod uwagę treść art. 875 K.c.:

§ 1. Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów poniższych.

§ 2. Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki.

§ 3. Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki.”

Zgodnie z § 2 tego przepisu – w pierwszej kolejności płaci się długi spółki. Dopiero w dalszej kolejności zwraca się wspólnikom wniesione wkłady według przepisów o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki, a na końcu pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku wspólników dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki.

Plan rozliczeń po rozwiązaniu spółki cywilnej

Jak wynika z przedstawionych przepisów, aby rozpocząć dokonywanie podziału spółki, należy w pierwszej kolejności spółkę rozwiązać. W dalszej części muszą Panie określić dotychczasowe zobowiązania i je spłacić, następnie należy zwrócić Pani poczyniony wkład – nie podlega zwrotowi wkład w postaci świadczenia usług – oraz ewentualnie powstałą nadwyżkę, pod warunkiem że coś pozostanie w majątku spółki. Oczywiście wspólniczka może prowadzić dotychczasową działalność – to od Pań porozumienia w tym względzie zależy, na jakich zasadach zostanie zawarta taka umowa.

Nie znając dokładnie sytuacji spółki, tyle w tym względzie można powiedzieć. Nie mogę się odnieść do sposobu dokładnego wyliczenia między Paniami bez analizy umowy spółki i dokumentacji. Jednak, proszę pamiętać – w pierwszej kolejności, aby dokonać zamknięcia spółki, należy spłacić zadłużenia. Pozostałe aktywa, które po tym zostaną, należy przeznaczyć na zwrot wkładów i podział zysków. Jeżeli udział Pań w spółce był równy – podział powinien być co do zasady równy, chyba że w umowie zawarłyście Panie inne postanowienie. Jeśli już doszło do rozwiązania spółki, proszę teraz:

1. ustalić dochód, jaki uzyskała spółka; ważne jest, iż dochód musi uwzględniać podatek, czyli wyliczenie następuje tak, jakby to spółka była podatnikiem (mimo że w rzeczywistości spółka podatnikiem nie jest).
2. następnie ustalić należny dochód każdego wspólnika – czyli zgodnie z poszanowaniem w zakresie prawa do udziału w zysku; tutaj znaczenie ma, czy w umowie spółki przepis ten został przez Panie zmieniony, czy uczestniczą Panie w zysku w wymiarze 1/2.
3. dopiero na końcu, po wyliczeniu dochodu przypadającego na każdego wspólnika, określa się wartość zobowiązania podatkowego.

Jeżeli pozostał towar po prowadzonej działalności, powinno się w remanencie na zakończenie działalności umieścić towary, wskazując kwotę nabycia, a więc zakupu.