Podpisanie umowy o rozdzielności majątkowej

Skutki ustanowienia rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa

Przede wszystkim należy wyjaśnić znaczenie ustanowienia rozdzielności majątkowej w trakcie trwania małżeństwa. Do czasu ustanowienia rozdzielności majątkowej obowiązuje w Państwa małżeństwie ustrój wspólności małżeńskiej (ustawowy).

Stosownie do art. 31 § 1 K.r.o. – „z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny)”.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

„1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków,

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków,

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych”.

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową

Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Zgodnie z art. 33 tej ustawy – „do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”.

Zgodnie z art. 51 K.r.o. – „w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później”.

Każdy z małżonków zarządza samodzielnie swoim majątkiem.

Musi Pani mieć na względzie, że ustanowienie umowne rozdzielności majątkowej (wyłącznie u notariusza) wywołuje skutki na przyszłość. To, co zostało więc nabyte w przeszłości, stanowi majątek wspólny i każdy z małżonków posiada w tym majątku co do zasady po 1/2 udziałów.

Udziały małżonków w majątku po ustanowieniu rozdzielności majątkowej

Od chwili ustanowienia rozdzielności małżonkom przysługują udziały w majątku wspólnym, które wchodzą w skład majątków osobistych każdego z małżonków. Zakładając, że żaden z małżonków nie wystąpi do sądu z żądaniem ustalenia nierównych udziałów, po ustanowieniu rozdzielności udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. W państwa przypadku oznacza to, że po ustanowieniu rozdzielności będzie Pani miała majątek osobisty, w skład którego wejdzie udział wynoszący połowę domu i innych przedmiotów (pieniędzy) stanowiących majątek wspólny. Taki sam udział wejdzie w skład majątku osobistego Pani męża.

Dom został zakupiony już w trakcie trwania wspólności, toteż także wchodzi do majątku wspólnego, czego nie zmieni samo zawarcie rozdzielności majątkowej.

Ad. 1. Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej pieniądze otrzymywane na utrzymanie domu, rodziny, przedmiotów wspólnych czy też Pani utrzymanie, nie będą Pani dochodem, gdyż są to środki na utrzymanie małżeństwa, przekazane w ramach małżeństwa.

Rozdzielność majątkowa a przelewy z konta jednego małżonka na konto drugiego na utrzymanie domu lub wychowanie dzieci

Generalnie rzecz biorąc, przelew dokonany przez jednego małżonka na rachunek drugiego, nawet w przypadku systemu rozdzielności majątkowej małżeńskiej, traktować należy jedynie jako darowiznę, gdy następuje przekazanie środków własnych jednego z małżonków. Przypadek taki ma miejsce np. przy środkach pochodzących ze wspólnej lokaty bankowej, czy przekazywanych na wspólne utrzymanie domu lub wychowanie dzieci. Tak wynika z wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z 9 kwietnia 2014 r., sygn. akt I SA/Sz 100/14:

„Zgodnie z Interpretacją Indywidualną Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 6 września 2013 r., IBPBII/1/436-153/13/MCZ, organ podatkowy zaznaczył, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn podatkowi od spadków i darowizn, zwanemu dalej podatkiem, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem m.in. darowizny.

Darowizny między małżonkami po ustanowieniu rozdzielności majątkowej

Ponieważ przepisy tej ustawy nie definiują pojęcia darowizna należy odwołać się do odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego.

Na podstawie art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Darowizna należy do czynności, których celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego bez ekwiwalentu i polega najczęściej na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Świadczenie ma charakter nieodpłatny, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę.

Darowizna jest więc czynnością, której celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego (świadczenie musi wzbogacić obdarowanego), a zobowiązanie darczyńcy musi być zamierzone jako nieodpłatne.

Do zawarcia umowy darowizny, podobnie jak każdej innej umowy, niezbędne jest zgodne oświadczenie woli złożone przez obie strony umowy. Umowa darowizny dochodzi do skutku dopiero z chwilą złożenia oświadczenia woli przez obdarowanego o przyjęciu darowizny. Należy zaznaczyć, że ustawodawca nie wymaga żadnej szczególnej formy oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny.

Natomiast z treści art. 890 § 1 Kc wynika, iż oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

Przepisy Kodeksu cywilnego przewidują zatem szczególną formę dla umowy darowizny; umowa taka – pod rygorem nieważności powinna zostać sporządzona w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy nie powoduje nieważności umowy tylko wówczas, gdy darowizna została spełniona.

Z kolei w myśl art. 889 Kodeksu cywilnego nie stanowią darowizny następujące bezpłatne przysporzenia:

• gdy zobowiązanie do bezpłatnego świadczenia wynika z umowy uregulowanej innymi przepisami kodeksu;
• gdy kto zrzeka się prawa, którego jeszcze nie nabył albo które nabył w taki sposób, że w razie zrzeczenia się prawo jest uważane za nie nabyte.

Zatem daną czynność można uznać za darowiznę, jeżeli posiada cechy tegoż zobowiązania, tzn. gdy zostanie złożone oświadczenie darczyńcy o przekazaniu darowizny oraz oświadczenie obdarowanego o jej przyjęciu, a ponadto czynność ta musi polegać na nieodpłatnym świadczeniu darczyńcy (kosztem jego majątku) na rzecz obdarowanego, pod warunkiem, że czynność ta nie została wymieniona w treści cytowanego art. 889 ustawy.

Podatek od spadków i darowizn

Zgodnie z art. 5 ww. ustawy o podatku od spadków i darowizn obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych.

W myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 ww. ustawy obowiązek podatkowy powstaje – przy nabyciu w drodze darowizny – z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy – z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia; jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń.

Stosownie do art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej kwotę wolną w wysokości 9637 zł, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej.

W myśl art. 14 ust. 2 ww. ustawy zaliczenie do grupy podatkowej następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe.

Zgodnie z art. 14 ust. 3 pkt 1 ww. ustawy do I grupy podatkowej zalicza się: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów.

Zwolnienie małżonków od podatku od spadków i darowizn

Natomiast stosownie do przepisu art. 4a ust. 1 ww. ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

• zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz
• udokumentują – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 (tj. 9637 zł) – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.

Zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych dokonać należy na formularzu SD-Z2 zgodnie z rozporządzeniem Ministra Finansów z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy i praw majątkowych.

W przypadku niespełnienia warunków, o których mowa w ust. 1 i 2, nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej (art. 4a ust. 3 ww. ustawy).

Stosownie do art. 4a ust. 4 ww. ustawy obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków, gdy:

• wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 lub
• gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Wyżej wymienione zwolnienie stosuje się, jeżeli w chwili nabycia nabywca posiadał obywatelstwo polskie lub obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub miał miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium takiego państwa (art. 4 ust. 4 cyt. ustawy).

Posiadanie wspólnego rachunku bankowego przy umowie o rozdzielności majątkowej

Z opisu zdarzenia przyszłego przedstawionego przez Wnioskodawcę wynika, że Wnioskodawca będąc w związku małżeńskim w dniu 18 października 2012 r. podpisał umowę o w rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Jednocześnie rozważa zawarcie z bankiem umowy o prowadzenie wspólnego z żoną rachunku bankowego. W świetle tej umowy Wnioskodawca będzie współposiadaczem środków pieniężnych zgromadzonych na tym rachunku, który będzie zasilany z majątku odrębnego zarówno Wnioskodawcy jak i jego żony. Większość zgromadzonych na wspólnym rachunku środków pieniężnych będzie pochodziło z majątku odrębnego jego żony. Każdy ze współposiadaczy wspólnego rachunku zachowa prawo składania dyspozycji bankowych mających na celu rozporządzenie zgromadzonymi na rachunku środkami, jednakże proporcjonalnie do kwot zgromadzonych przez niego na rachunku bankowym. Posiadanie wspólnego rachunku bankowego daje Wnioskodawcy prawo dysponowania środkami finansowymi żony na zasadzie pełnomocnictwa, lecz środki te nie przechodzą na własność Wnioskodawcy i nie będą stanowiły każdorazowo darowizny na rzecz Wnioskodawcy. Uprawnienie do dysponowania środkami współmałżonki pochodzącymi z jej majątku wynika nie z darowizny, lecz posiada funkcje i prawa na zasadzie pełnomocnictwa do rachunku bankowego.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że skoro w przedmiotowym przypadku, jak twierdzi Wnioskodawca, sam fakt bycia współwłaścicielem wspólnego konta bankowego lub kont, przy istniejącej rozdzielności majątkowej małżeńskiej, nie oznacza, że uprawnienie do dysponowania środkami pieniężnymi współmałżonki pochodzącymi z jej majątku, wynika z darowizny uczynionej na rzecz Wnioskodawcy (bowiem nie jest intencją małżonków, aby środki finansowe zgromadzone na wspólnym koncie, należące do współmałżonka którakolwiek ze stron wypłacała lub wydawała na jakikolwiek cel bez zgody współmałżonka) oraz, że Wnioskodawca, mimo faktu bycia współwłaścicielem wskazanego konta, będzie faktycznie pełnił funkcję pełnomocnika swojej żony, to w świetle powołanych przepisów prawa, brak jest podstaw do stwierdzenia, że z tego tytułu na gruncie podatku od spadków i darowizn powstają jakiekolwiek obowiązki podatkowe.

Należy bowiem nadmienić, że posiadanie wspólnego rachunku bankowego nie przesądza o własności środków znajdujących się na tym rachunku. Tym samym jedynie zawarcie umowy darowizny i/lub faktyczne przekazanie środków finansowych przez żonę na rzecz Wnioskodawcy wiązałoby się z koniecznością dokonania – dla celów zachowania zwolnienia z opodatkowania – zgłoszenia otrzymania darowizny przekraczającej kwotę wolną od podatku, we właściwym urzędzie skarbowym. Tak długo jak taka umowa nie zostanie zawarta lub nie dojdzie do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego (przedmiot darowizny nie zostanie faktycznie wydany – co oznacza, że środki finansowe znajdujące się na wspólnym rachunku bankowym małżonków nie staną się własnością Wnioskodawcy), to brak jest podstaw do zastosowania przepisów ustawy o podatku od spadków i darowizn. To oznacza, że skoro nie dochodzi do aktu darowizny, bo jak twierdzi Wnioskodawca – bycie współwłaścicielem wspólnego konta bankowego lub kont, przy istniejącej rozdzielności majątkowej małżeńskiej nie oznacza przekazania na jego rzecz jakiejkolwiek darowizny, to Wnioskodawca nie będzie zobowiązany do składania zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych w ustawowym terminie w celu skorzystania ze zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, bowiem brak jest przedmiotu zwolnienia (brak jest nabycia).”

Czy środki na utrzymania domu przekazywane przez współmałżonka są darowizną?

Środki, które mąż będzie przesyłał Pani na utrzymanie domu, faktycznie nie są przeznaczone dla Pani, a na utrzymanie domu jako współwłasności. Obowiązek jego utrzymania ma także Pani mąż jako współwłaściciel. Tym broniłbym się, gdyby któryś z organów zakwestionował brak zgłoszeń darowizn. Nie jest to bowiem darowizna dla Pani, a jedynie środki na utrzymanie domu, które zostaną wydatkowane na ten cel.

Jak mówi jednak powyższa interpretacja, zawsze bezpieczniej takie środki zgłaszać do urzędu skarbowego i korzystać ze zwolnienia (jeżeli kwota w sumie już przekroczy 9637 zł).

Ludzie niejednokrotnie żyją w rozdzielności majątkowej i co tydzień nie zgłaszają drobnych darowizn, uznając je jako środki na utrzymanie dzieci i majątku w części będącej własnością współmałżonków, od których te środki pochodzą.

Ad. 2 Dom nie tylko może, ale już dawno wszedł do majątku wspólnego Pani i męża. Samo ustanowienie rozdzielności tego nie zmieni.

Umowa o rozdzielności majątkowej a spłata rat kredytu hipotecznego przez jednego z małżonków

Oczywiście jeżeli dojdzie do sądowego podziału majątku, sąd może wziąć pod uwagę (przy rozważaniu komu przyznać dom a komu spłatę z domu), kto dom zamieszkuje i kto za niego płacił oraz kto już ma zapewnione potrzeby mieszkaniowe.

Sama spłata kredytu przez Pani męża (kredyt obciąża solidarnie oboje Państwa) nie spowoduje, że dom stanie się jego własnością. Będzie on mógł jednak (jeżeli działoby się to bez umowy – najlepiej kto co spłaca uregulować w umowie między sobą) żądał zwrotu połowy zapłaconych przez siebie rat jako nakładu z jego majątku osobistego na majątek wspólny.

Podstawą takiego żądania jest art. 45 K.r.o. oraz art. 376 K.c.

Zgodnie z art. 45 K.r.o.:

„§ 1. Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.

§ 2. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny.

§ 3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.”

Natomiast według art. 376 K.c.:

„§ 1. Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

§ 2. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.”

Ad. 3. Przy podpisywaniu umowy dotyczącej ustanowienia rozdzielności majątkowej nie trzeba ujawniać żadnych składników majątkowych stanowiących majątek wspólny jak i majątki osobiste każdego z małżonków.

Jeżeli jednak od razu ma być dokonany podział majątku (uważałbym na to, bowiem podział majątku definitywnie określa komu co przypadnie z majątku wspólnego), to na jego potrzeby należy wymienić wszystko, co na czas ustanowienia rozdzielności stanowiło majątek wspólny.