Rozdzielność majątkowa członka zarządu spółki

Poniższa odpowiedź została oparta na przedstawionym przez Pana stanie faktycznym i zawiera ocenę sytuacji prawnej.

Podstawę prawną stanowi ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny.

W przedstawionym stanie fatycznym mamy do czynienia z rozdzielnością majątkową Prezesa zarządu spółki z o.o. a odpowiedzialnością za niezgłoszenie upadłości w terminie.

Zgodnie z art. 299 § 1 Kodeksu „jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają solidarnie za jej zobowiązania”.

Wykładnia art. 299 § 1 co do zakresu odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki, powinna uwzględniać przede wszystkim funkcję ochronną praw wierzycieli, obejmującą także koszty ponoszone w celu najpierw uzyskania zasądzenia, a następnie egzekucji wierzytelności zasądzonych od spółki (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 10 sierpnia 2017 r., sygn. akt I ACa 350/17).

Przypisanie odpowiedzialności członkom zarządu spółki z o.o. za jej zobowiązania na podstawie art. 299 § 1 uzależnione jest od wykazania przez wierzyciela istnienia przysługującej mu względem spółki niezaspokojonej wierzytelności oraz bezskuteczności jej egzekucji z całego jej majątku. Spoczywający na wierzycielu spółki, stosownie do brzmienia art. 299 § 1 wymóg wykazania przesłanki istnienia wierzytelności i bezskuteczności jej egzekucji z majątku spółki w istocie zmierza do wykazania doznania przez wierzyciela szkody w wysokości niewyegzekwowanej wierzytelności i kosztów związanych z bezskutecznością egzekucji (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach – V Wydział Cywilny z dnia 16 maja 2017 r., sygn. akt V ACa 655/16).

Decydujące znaczenie dla rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia ma wiedza wierzyciela o zdarzeniu wywołującym ten skutek, a nie potencjalna możliwość powzięcia o nim wiadomości. Przed dniem bezskuteczności egzekucji tej wierzytelności bieg przedawnienia roszczenia wobec członków zarządu nie może się rozpocząć, ponieważ dopiero w tym dniu powstają przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej przewidzianej w art. 299 (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 21 lutego 2017 r., sygn. akt VI ACa 1972/15).

Odpowiedzialność przewidziana w art. 299 ma charakter subsydiarny, powstaje bowiem dopiero wtedy, gdy egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, a ściśle – gdy jest już oczywiste, że będzie ona bezskuteczna. Wierzyciel, który nie uzyskał zaspokojenia swojej należności od spółki, nie musi dowodzić wysokości doznanej wskutek tego szkody, wystarczy, że przedłoży tytuł egzekucyjny stwierdzający zobowiązanie spółki istniejące w czasie pełnienia przez pozwanego funkcji członka zarządu i wykaże, że egzekucja wobec spółki okazuje się bezskuteczna. Odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji określonego zobowiązania wobec spółki ponoszą osoby będące członkami jej zarządu w czasie istnienia tego zobowiązania, a ściślej – jego podstawy, bez względu na to czy zostali wpisani do rejestru (por. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt I CSK 68/15).

Zgodnie z art. 41 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Zgodnie z art. 471 małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. Na gruncie art. 51 „w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później”.

Przewidziana w art. 47¹ ochrona osób trzecich odnosi się wyłącznie do umów małżeńskich majątkowych i nie może być rozszerzona na inne rodzaje umów (por. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 9 września 2011 r., sygn. akt I CSK 616/10).

Nie stanowi przeszkody nadania tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także przeciwko jej małżonkowi, z ograniczeniem jednak jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową (art. 787 Kodeksu postępowania cywilnego), okoliczność, że po powstaniu wierzytelności małżonkowie umownie wyłączyli wspólność ustawową. Otrzymanie przez wierzyciela wiadomości o zawarciu umowy majątkowej i jej rodzaju umożliwia małżonkom skuteczne powoływanie się względem wierzyciela na wyłączenie tą umową wspólności ustawowej (art. 47 § 2 Kodeksu rodzinnego) wtedy, gdy otrzymał on taką wiadomość przed powstaniem wierzytelności (por. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 kwietnia 1980 r., sygn. akt III CZP 13/80).

W tym miejscu wskazać należy, iż podpisanie majątkowej małżeńskiej umowy o rozdzielności majątkowej w przypadku istnienia wierzytelności, może zostać zakwalifikowane jako działanie z pokrzywdzeniem wierzyciela i może ona zostać uznana na bezskuteczną w drodze skargi paulińskiej. W tym miejscu wskazuje, iż część doktryny wyklucza taką możliwość, jednak brak jest orzecznictwa sprzeciwiającego się takiej możliwości.

Możliwość uznania za bezskuteczną czynności prawnej  w drodze skargi paulińskiej została unormowana w art. 527 Kodeksu cywilnego:

„§ 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli”.

Podsumowując, brak jest jasno określonego terminu do podpisania umowy majątkowej małżeńskiej dla prezesa zarządu. Jednak wydaje się słuszne podpisanie jej przed rozpoczęciem egzekucji przeciwko spółce. Niemniej jednak myślę, iż można by obronić tezę o skuteczności umowy pomimo egzekucji prowadzonej przeciwko spółce do momentu stwierdzenia jej bezskuteczności. Po tym terminie członek zarządu odpowiada solidarnie, dlatego też wszelkie rozporządzenia majątkiem mogą zostać uznane za bezskuteczne.