Rozdawanie rzeczy zmarłego bez sprawy spadkowej - jak zabezpieczyć spadek?

Krąg spadkobierców po bezdzietnym małżonku

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego w przypadku, gdy zmarły nie pozostawił po sobie dzieci, jego majątek dziedziczy małżonek wraz z rodzicami. Jeśli jednak rodzic nie dożył otwarcia spadku, wówczas jego udział dziedziczy rodzeństwo zmarłego. W przepisach wygląda to tak: Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

W skład spadku wchodzi wszystko, co stanowiło majątek spadkodawcy, czy to osobisty, czy wspólny. Przy czym w przypadku wspólności majątkowej małżeńskiej po śmierci małżonka następuje rozdzielność i pojawia sie współwłasność. Przykładowo, jeśli sprzęt wędkarski został zakupiony za wynagrodzenie w czasie trwania małżeństwa, to stanowił majątek wspólny. Po śmierci do spadku wchodzi połowa męża, a druga połowa stanowi majątek żony. Żona z połowy męża także dziedziczy, w tym przypadku połowę, innymi słowy staje się właścicielką w 3/4.

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych. Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku.

Zainicjowanie postępowania spadkowego i żądanie wydania majątku odpowiadającego wartości udziału współspadkobiercy

Przenosząc powyższe uregulowania na grunt opisanej sprawy, stwierdzić należy, że żona Pani zmarłego brata nie powinna obdarowywać wartościowymi rzeczami zmarłego męża swojego rodzeństwa. Te rzeczy należą do spadku. Pani i pozostałe rodzeństwo zmarłego jesteście spadkobiercami i macie prawo co najmniej do wartości udziału, który Wam przypada. Żona brata powinna przeprowadzić postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku. Następnie powinien nastąpić działa spadku, podczas którego albo zgodnie spadkobiercy, albo sąd ustali, co komu z przedmiotów materialnych przypada, a kogo i w jakiej wysokości należy spłacić. W przedstawionej sytuacji żona zmarłego musi się liczyć z tym, że będzie musiała pokryć wartość Państwa udziałów. Nie ukrywam jednak, że teraz może być trudno udowodnić, co w chwili śmierci brata należało do spadku.

Jeśli nie czyni tego wdowa, to Pani, w celu uporządkowania tych spraw, powinna przeprowadzić postępowanie spadkowe, w wyniku którego uzyska potwierdzenie swojego tytułu do spadku w określonym udziale, a następnie zwrócić się do szwagierki z żądaniem wydania majątku brata odpowiadającego wartości Pani udziału lub przedmiotów spadkowych, których wartość pokryje ten udział. Z perspektywy prawa cywilnego na tę chwilę tyle może Pani zrobić.

Wniosek o zabezpieczenie spadku i o sporządzenie spisu inwentarza

Proponuję zatem złożyć do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania brata wniosek o stwierdzenie nabycia spadku. Wcześniej jednak można złożyć wniosek o zabezpieczenie spadku. Zgodnie z art. 634 K.p.c.: „Spadek zabezpiecza się, gdy z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie rzeczy lub praw pozostałych po spadkodawcy, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie albo nieusprawiedliwione rozporządzenie”. Wniosek może zgłosić każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, a ponadto wykonawca testamentu, zarządca sukcesyjny, tymczasowy przedstawiciel, współwłaściciel rzeczy, współuprawniony co do praw pozostałych po spadkodawcy, wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy oraz Skarb Państwa reprezentowany przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego.

Wniosek powinien zawierać uprawdopodobnienie uzasadniających go okoliczności. Środkami zabezpieczenia są w szczególności spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór, złożenie do depozytu sądowego, ustanowienie zarządu tymczasowego, ustanowienie dozoru nad nieruchomością. Zastosowanie jednego środka zabezpieczenia nie wyłącza zastosowania innych, równocześnie lub kolejno. Razem z wnioskiem o zabezpieczenie można złożyć wniosek o sporządzenie spisu inwentarza. Wniosek taki może złożyć ten, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą albo wykonawcą testamentu, tymczasowym przedstawicielem lub wierzycielem mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy. Sąd spadku wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza i zleca jego wykonanie komornikowi. Dzięki zabezpieczeniu w przypadku podziału spadku łatwiej będzie udowodnić, co w jego skład wchodzi, a także zapobiec dalszemu rozdawnictwu bratowej.

Rozdawanie składników majątku spadkowego z pokrzywdzeniem współspadkobierców – odpowiedzialność karna

Jeśli jednak Pani pytanie zmierza do odpowiedzialności karnej szwagierki, to tutaj odpowiedni jest przepis Kodeksu karnego (K.k.), który kwalifikuje tego rodzaju działania jako przestępstwo. Zgodnie z art. 284 K.k. – kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. Przez przywłaszczenie rozumie się rozporządzenie jak swoją własnością cudzą rzeczą ruchomą lub cudzym prawem majątkowym, z wykluczeniem osoby uprawnionej (W. Świda I. Andrejew, W. Świda, W. Wolter, Kodeks karny, s. 614; O. Górniok (w:) System Prawa Karnego, t. 4, s. 409). Zatem z przestępstwem przywłaszczenia mamy do czynienia, gdy pokrzywdzony traci rzecz lub prawo majątkowe i gdy dochodzi do tego w wyniku rozporządzenia tą rzeczą lub prawem majątkowym przez sprawcę. Przypadek wyzbycia się przez jednego ze współspadkobierców składników majątkowych spadku z pominięciem pozostałych spadkobierców należy właśnie do takich sytuacji, gdy osoba ta, mając rzecz w legalnym posiadaniu, rozporządza nią z wykluczeniem pozostałych spadkobierców.

Problemem w tej sprawie może być samo udowodnienie, czy rzeczywiście jakieś narzędzia wchodziły w skład spadku, czy istotnie bratowa rozporządziła czymkolwiek. Nawet jeśli uda się Pani wykazać, że wydała coś swojemu rodzeństwu, to trudno będzie Pani udowodnić, że był to wspólny majątek zmarłego i jego żony, a nie na przykład rzecz kupiona z osobistego majątku bratowej. Wskazuję na te trudności dowodowe, gdyż spotkałam się z nimi niejednokrotnie we własnej praktyce zawodowej.