Rozbiórka zabytku bez zgody konserwatora

Wyrok TK a ewidencje zabytków

W pierwszym względzie wskazuję, że zgodnie z wyrokiem TK z dnia 11.05.2023 r. (Dz. U. z 2023 r. poz. 951) z dniem 18.05.2023 r. art. 22 ust. 5 pkt 3 został uznany za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zakresie, w jakim ogranicza prawo własności nieruchomości przez dopuszczenie ujęcia nieruchomości jako zabytku nieruchomego w gminnej ewidencji zabytków, bez zapewnienia właścicielowi gwarancji ochrony prawnej przed dokonaniem takiego ograniczenia.

Co ważne, orzeczenie TK nie uchyla gminnej ewidencji zabytków – wskazuje wyłącznie na niekonstytucyjność procedury ujęcia zabytku nieruchomego w takiej ewidencji.

Wyrok TK nie dotyczy zabytków, które w gminnej ewidencji zabytków ujęte zostały z powodu ich uprzedniego wpisu do rejestru zabytków lub do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Wpisy dokonane przed ogłoszeniem wyroku TK pozostają w mocy, choć może być on wykorzystany do prób podważania zasadności i prawidłowości wpisów nieruchomości do tejże ewidencji.

Przepis nadal obowiązuje w porządku prawnym, jednak jego zastosowanie jest ograniczone treścią wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Kwestia ta pozostaje nieco obok głównego zapytania w pytaniu. Chodzi bowiem o rozbiórkę obiektu.

Rozbiórka obiektu zabytkowego

Na ten moment nieruchomość, jak rozumiem, jest wpisana. Rozbiórka w obrocie prawnym rządzi się w oparciu o prawo budowlane.

Jeśli budynek, który ma być rozebrany widnieje w gminnej ewidencji zabytków, zgodnie z treścią art. 39 ust. 3 ustawy Prawo budowlane (dalej: Pb) w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów niewpisanych do rejestru zabytków, a ujętych w gminnej ewidencji zabytków, pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu budowlanego wydaje organ administracji architektoniczno-budowlanej w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Forma „uzgodnienia” zakłada współdziałanie organów, z których jeden prowadzi postępowanie główne (organ administracji architektoniczno-budowlanej), a drugi postępowanie subsydiarne (wpadkowe, incydentalne), przy czym w celu pozytywnego rozstrzygnięcia postępowania głównego wymagana jest zgodność stanowisk obu organów. Organ administracji architektoniczno-budowlanej rozstrzyga sprawę w drodze decyzji, natomiast stanowisko organu współdziałającego wyrażane jest w formie postanowienia. Negatywne postanowienie wojewódzkiego konserwatora zabytków (w toku instancji Generalnego Konserwatora Zabytków) uniemożliwia zatem organowi administracji architektoniczno-budowlanej wydanie pozytywnej dla inwestora decyzji o pozwoleniu na budowę albo rozbiórce w odniesieniu do takiego obiektu lub obszaru.

Zgoda wojewódzkiego konserwatora zabytków

W odniesieniu do opisanego wyżej trybu znajduje zastosowanie regulacja art. 39 ust. 4 Prawa budowlanego, zgodnie z którą wojewódzki konserwator zabytków obowiązany jest zająć stanowisko w sprawie wniosku o pozwolenie na budowę lub rozbiórkę obiektu ujętego w gminnej ewidencji zabytków bądź zlokalizowanego na obszarze ujętym w tej ewidencji, w terminie 30 dni od dnia jego doręczenia. Chodzi oczywiście o doręczenie wniosku wraz aktami sprawy wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków. Niezajęcie stanowiska w tym terminie uznaje się jako brak zastrzeżeń do przedstawionych we wniosku rozwiązań projektowych. Zasadą jest zatem ustanowienie fikcji prawnej w postaci domniemania zgody organu konserwatorskiego w przypadku, gdy ten nie wyraża stanowiska w terminie i formie przewidzianych w komentowanym przepisie. Zasada ta nie będzie miała zastosowania w postępowaniu zażaleniowym. Należy pamiętać, że mimo iż art. 143 Kodeksu postępowania administracyjnego stwierdza, że wniesienie zażalenia, co do zasady, nie wstrzymuje wykonania postanowienia, to jednak w przypadku współdziałania organów w trybie art. 106, organ prowadzący postępowanie główne powinien je zawiesić na podstawie art. 97 § 1 pkt 4, gdyż postanowienie organu współdziałającego kończy sprawę, która stanowi „zagadnienie wstępne” w rozumieniu tego przepisu. W uchwale NSA(7) z 9.11.1998 r. (sygn. akt OPS 8/98, ONSA 1999) wyrażono pogląd, że jeżeli przepis prawa uzależnia wydanie decyzji od wyrażenia stanowiska przez inny organ, to wydanie decyzji przed rozpoznaniem zażalenia na postanowienie w przedmiocie zajęcia stanowiska, o którym mowa w art. 106 § 5 KPA, narusza art. 106 § 1.

Konsekwencje samowoli budowlanej

Każde działanie mające na celu rozbiórkę zabytku bez pozwolenia jest samowolą budowlaną i podlega określonej karze. Kara za wyburzenie budynku może być bardzo dotkliwa. Za rozbiórkę zabytku nie tylko płaci się z reguły ogromną karę pieniężną (były przypadki, że kara sięgała kwoty 500 000 zł), ale można otrzymać karę pozbawienia wolności od 2 do 5 lat. Najsurowsze kary dotyczą przede wszystkim obiektów wpisanych do rejestru zabytków, które wnoszą wysoką wartość historyczną, naukową lub artystyczną.

Stąd rekomenduję złożenie do organu architektoniczno-budowlanego niezależnie wniosku o pozwolenie na rozbiórkę – ten zobliguje konserwatora do zajęcia stanowiska i konserwator na decyzję ma 30 dni. W przypadku nieuzyskania pozytywnej zgody decyzje organu czy postanowienie Konserwatora można skarżyć.

Treść wyroku TK może stanowić podstawę do twierdzenia, że wpisanie danego zabytku było niezasadne i nieprawidłowe.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane - Dz.U. 1994 nr 89 poz. 414
2. Uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 listopada1998 r. sygn. akt OPS 8/98