Rezygnacja ze studiów doktoranckich a zwrot stypendiów

Zasady i tryb przyznawania stypendiów oraz dopuszczalność ewentualnego żądania zwrotu przez uczelnię udzielonych świadczeń

Normatywne ramy przyznawania stypendiów doktoranckich oraz podziału środków z dotacji na dofinansowanie zadań projakościowych wyznaczają odpowiednio art. 96a i 200 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2017 r., poz. 2183 z późn. zm.).

Jednocześnie do określenia szczegółowych zasad i trybu przyznawania stypendium doktoranckiego ustawodawca delegował przepisy wykonawcze zawarte w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich (Dz. U., poz. 1696).

Zarówno w obrębie ustawy, jak i normujących zasady udzielania stypendium doktoranckiego § 12–15 Rozporządzenia nie została uregulowana kwestia jego zwrotu. Okoliczność skreślenia z listy uczestników studiów doktoranckich przewidziana została w § 15 ust. 4 Rozporządzenia. Skutkiem rozstrzygnięcia w tym przedmiocie jest zaprzestanie wypłaty stypendium z pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym decyzja o skreśleniu z listy uczestników studiów doktoranckich stała się prawomocna.

Wymaga podkreślenia, że zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie ugruntował się pogląd, zgodnie z którym reguły przyznawania stypendiów doktoranckich oraz innych świadczeń związanych z tokiem pracy naukowej nie należą do kategorii stosunków o charakterze cywilnoprawnym i jako takie nie korzystają z zasady swobody umów.

Konsekwencją przyjęcia takiej koncepcji jest brak możliwości odmiennego kształtowania w tym zakresie relacji między uczelnią a uczestnikiem studiów doktoranckich. W związku z powyższym należy przyjąć, że nie jest możliwe zawieranie postanowień, które w zakresie przyznawania stypendiów doktoranckich aktualizowałyby po stronie uczestnika studiów odpowiedzialność o charakterze kontraktowym.

Wymaga zatem stanowczego podkreślenia, że zasady i tryb przyznawania stypendiów oraz dopuszczalność ewentualnego żądania zwrotu przez uczelnię udzielonych świadczeń oceniać należy wyłącznie na gruncie przepisów prawa powszechnie obowiązującego. W tym miejscu zważyć należy, że dla przyznania stypendium zastrzeżona jest forma decyzji administracyjnej, do której odpowiednie zastosowanie znajdują przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2017 r., poz. 1257 z późn. zm.).

W tym stanie rzeczy w sprawach dotyczących stypendium doktoranckiego obowiązuje m.in. określona w art. 6 Kodeksu postępowania administracyjnego zasada praworządności, która obliguje organ administracji publicznej do działania w granicach i na podstawie obowiązującego prawa.

Zwrot świadczenia stypendialnego w przypadku rezygnacji ze studiów

Na gruncie obowiązujących przepisów instytucja zwrotu świadczenia stypendialnego nie została uregulowana w sposób wyraźny, a z uwagi na istotną dolegliwość wynikającą możliwych skutków prawnych dla beneficjenta, niedopuszczalne jest jej domniemywanie. Jako sprzeczne z prawem należałoby również oceniać podejmowanie aktów prawa wewnętrznego, które taki obowiązek – mimo braku delegacji ustawowej – nakładałyby na uczestnika studiów doktoranckich.

Zauważyć przy tym wymaga, że w poprzednim stanie prawnym, tj. na gruncie znajdujących odpowiednie zastosowanie do doktorantów przepisów ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz stopniach i tytule w zakresie sztuki, ustawodawca przewidział instytucję zwrotu stypendium w przypadku skreślenia z listy uczestników studiów doktoranckich.

Regulacja ta nie została jednak powtórzona w aktualnie obowiązującej ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym, a więc należy domniemywać, że takie pominięcie było całkowicie zgodne z intencją ustawodawcy. Gdyby bowiem ratio legis przemawiało za utrzymaniem obowiązku zwrotu stypendium, racjonalny ustawodawca powinien dać temu stosowny wyraz w ustawie.

Podsumowując, na tle obowiązujących przepisów, nie sposób jest wywieść podstaw do występowania przez uczelnię z roszczeniem o zwrot udzielonego świadczenia. Analogiczne zasady odnoszą się również do środków z dotacji na realizację zadań projakościowych.