Renta rodzinna a przysposobienie

Członkowie rodziny uprawnieni do renty rodzinnej

Jak zapewne dobrze się Pani orientuje, kwestie związane z rentą rodzinną reguluje ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej. u.e.r.). Zgodnie z art. 65 u.e.r. renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń. Przy ocenie prawa do renty przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy. Renta rodzinna przysługuje także uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. W takim przypadku przyjmuje się, że osoba zmarła spełniała warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. 

Do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1. dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;
2. przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;
3. małżonek (wdowa i wdowiec);
4. rodzice.

Czy dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej?

Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające.

Zgodnie z art. 68 ustawy dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo 

3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2. 

2. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów.

Jak wynika z powyżej cytowanych przepisów renta rodzinna przysługuje dzieciom własnym. Na skutek śmierci nie ustaje powiązanie rodzinne między ojcem a dzieckiem. Nie niweluje tej więzi późniejsze przysposobienie dziecka przez nowego męża matki. Zmarły ojciec nadal pozostaje ojcem.

W tym kierunku zmierza także orzecznictwo. Istotna jest tu uchwała Sądu Najwyższego wydana w składzie siedmiu sędziów (więc mająca charakter zasady prawnej) z dnia 25 lipca 1975 r. (sygn. akt V UZP 1/75, LexPolonica nr 313304, OSNCP 1975/12, poz. 159). Główna teza tej uchwały brzmi: „Przysposobienie – zarówno pełne, jak i niepełne – dziecka pobierającego rentę rodzinną po rodzicach naturalnych na podstawie ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. 1968 r. Nr 3, poz. 6 ze zm.) nie powoduje ustania ani zawieszenia prawa do tej renty”.

Oczywiście uchwała ta została wydana na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, jednak w zakresie renty rodzinnej (osób uprawnionych) konstrukcja świadczenia pozostała taka sama. Dla pełnego obrazu sytuacji warto przytoczyć kilka zdań uzasadnienia uchwały:

„Za dzieci w rozumieniu tej ustawy uważa się dzieci własne, przysposobione, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci obce wzięte na utrzymanie i wychowanie (ust. 2 art. 31). Za rodziców w rozumieniu tej ustawy uważa się rodziców naturalnych, ojczyma i macochę oraz osoby przysposabiające (ust. 3 art. 31).

Przesłanki wymagane do przyznania renty rodzinnej dzieciom własnym i przysposobionym

Przesłanki wymagane do przyznania renty rodzinnej dzieciom własnym i przysposobionym określa przepis art. 32 ust. 1 cytowanej ustawy. Ustanawia on jednakowe warunki dla dzieci własnych i przysposobionych. W myśl tego przepisu dzieci własne i przysposobione mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli są stanu wolnego i nie przekroczyły 16 roku życia, a w razie uczęszczania do szkoły – 24 roku życia, bez względu zaś na wiek, gdy dziecko jest inwalidą I lub II grupy, jeżeli inwalidztwo to powstało przed ukończeniem 16 roku życia lub w okresie uczęszczania do szkoły przed ukończeniem 24 roku życia.

Z omówionych wyżej przepisów wynika, że dziecko jest uprawnione do renty rodzinnej po każdym z rodziców. W razie więc śmierci jednego z rodziców dziecko nabywa po nim prawo do renty rodzinnej i nie traci tego prawa, mimo że drugi rodzic żyje i osiąga nawet znacznie wyższe zarobki niż zarobki zmarłego rodzica. W razie zaś śmierci drugiego z rodziców dziecko nabywa prawo do renty rodzinnej także po tym drugim rodzicu i może pobierać to świadczenie zamiast renty rodzinnej przyznanej po wcześniej zmarłym rodzicu. Zgodnie bowiem z art. 78 ust. 1 cytowanej ustawy, w razie zbiegu u jednej osoby prawa do dwóch lub więcej świadczeń rentowych wypłaca się tylko jedno z tych świadczeń, a mianowicie wyższe lub wybrane przez zainteresowanego.

Ponieważ, jak wyżej wykazano, uprawnienia dzieci własnych i przysposobionych są zrównane w zakresie prawa do renty rodzinnej (art. 32 ust. 1), a osoby przysposabiające uważa się za rodziców w rozumieniu cytowanej ustawy (art. 31 ust. 3), przeto dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej zarówno po rodzicach naturalnych, jak i po osobach przysposabiających, oczywiście z zastosowaniem art. 78 ust. 1 cytowanej ustawy.

Wprawdzie Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje przysposobienie pełne (art. 121) i niepełne (art. 124), ale takiego rozróżnienia nie przewiduje ustawa o p.z.e. i nie uzależnia ona od charakteru przysposobienia ani powstania prawa dziecka do renty rodzinnej, ani też zawieszenia bądź ustania prawa do tej renty.

Przysposobienie dziecka a renta rodzinna po naturalnych rodzicach

Z przedstawionego stanu prawnego wynika, że przysposobienie dziecka – i to bez względu na to, czy jest to przysposobienie niepełne, czy pełne – nie pociąga za sobą żadnych ujemnych skutków w zakresie uprawnień dziecka do renty rodzinnej po rodzicach naturalnych. Wypada przy tym zaznaczyć, że takie unormowanie uprawnień dziecka do renty rodzinnej było niewątpliwie podyktowane interesem dziecka oraz względami społecznymi. Zapewnienie bowiem dziecku świadczeń rentowych po zmarłym rodzicu jest czynnikiem, który ułatwia małżeństwom pozbawionym potomstwa podjęcie decyzji o przysposobieniu dziecka pozbawionego rodziny. Korzystny zaś wpływ rodziny na proces wychowania dziecka nie może być obojętny dla społeczeństwa”.

Ponieważ uchwała ta traktowana jest jako zasada prawna, a więc podstawa do interpretacji przepisów prawnych przez sądy i organy, na dzień dzisiejszy nie ma już orzeczeń, które musiałyby ją potwierdzać. ZUS stosuje się do tej ustalonej reguły i nikt nie musi kwestionować jego decyzji. Zapewne dlatego do tej pory Pani syn otrzymuje swoje świadczenie bez ingerencji ZUS. Proszę mi wierzyć, że gdyby ZUS miał zastrzeżenia co do prawa pobierania przez syna renty po ojcu, już dawno wszcząłby postępowanie wyjaśniające w tej sprawie. Nie musi się zatem Pani obawiać, że syn utraci rentę.