Rejestracja związku zawodowego

Według Kodeksu pracy:

„Art. 38. § 1. O zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy.

§ 2. Jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić na piśmie pracodawcy umotywowane zastrzeżenia.

§ 3. (skreślony).

§ 4. (skreślony).

§ 5. Po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym terminie, pracodawca podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia”.

Przepis ten nie wskazuje, czy związek ma być zarejestrowany, ma posiadać osobowość prawną, czy może wystarczy, że podjęta zastała uchwała o jego powstaniu.

W odniesieniu do powstania związku zawodowego ustawa o związkach zawodowych wskazuje, że związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego utworzeniu, podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych. Ponieważ uchwała podejmowana jest w określonym dniu, to z tym dniem powstaje związek.

„Art. 12. 1. Związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego utworzeniu, podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych.

2. Osoby, które podjęły uchwałę o utworzeniu związku zawodowego, uchwalają statut i wybierają komitet założycielski w liczbie od 3 do 7 osób”.

Ani Kodeks pracy, ani wskazana ustawa nie wymagają dla faktu „powstania” związku zawodowego dodatkowych czynności poza podjęciem uchwały o jego powołaniu.

Co prawda przepis mówi o tym, że związek zawodowy „powstaje z mocy uchwały”, a nie o tym, że powstanie z dniem podjęcia uchwały. Faktem jednak jest, iż przepis ten mówi o powstaniu związku zawodowego, a nie jakiegoś innego tworu lub organizacji.

Inny przepis ustawy wskazuje:

„Art. 14. 1. Związek zawodowy podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, zwanym dalej »rejestrem«.

2. Jeżeli komitet założycielski nie złoży w terminie 30 dni od dnia założenia związku wniosku o rejestrację, uchwała o utworzeniu związku traci moc”.

Przepis mówi o tym, że obowiązkowi podlega „związek zawodowy”, a nie inny podmiot. Taki obowiązek można nałożyć, co już jest i funkcjonuje. Ani ten, ani inne przepisy nie ustalają zasady, że związek zawodowy powstaje dopiero z chwilą wpisu do KRS. Z tą chwilą związek zawodowy uzyskuje osobowość prawną.

„Art. 15. 1. Związek zawodowy oraz jego jednostki organizacyjne wskazane w statucie nabywają osobowość prawną z dniem zarejestrowania”.

W związku z tym jego istnienie można podzielić na dwa etapy:

• pierwszy z chwilą powzięcia uchwały o utworzeniu, co skutkuje powstaniem związku zawodowego;
• drugi z chwilą rejestracji, co skutkuje uzyskaniem przez związek zawodowy osobowości prawnej.

Na każdym z tych etapów związek już istnieje; różne są tylko skutki podejmowanych czynności.

Można tę sytuację porównać do powstania spółki z o.o.

Z chwilą zawarcia umowy spółki powstaje dana spółka z o.o. w organizacji i ma ona prawo do funkcjonowania w obrocie gospodarczym jako spółka w organizacji. Natomiast spółka właściwa powstaje z chwilą wpisu do KRS. Przepisy Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.) wyraźnie o tym stanowią. Nie ma takiej luki, jaka jest w przypadku związku zawodowego. K.s.h. rozróżnia więc powstanie spółki z o.o. w organizacji i spółki z o.o.

Ustawa o związkach zawodowych nie rozróżnia związku zawodowego powstałego od dnia podjęcia uchwały jako związku ułomnego oraz związku zawodowego od dnia rejestracji jako związku dopiero powstałego.

Ustawa ta umożliwia działanie związków zawodowych zarejestrowanych i niezarejestrowanych.

Jednakże ustawa nie wskazuje wprost, że związek zawodowy swoje uprawnienia może wykonywać dopiero z dniem rejestracji, że związki zawodowe powstałe na mocy uchwały (ale niezarejestrowane) nie mogą korzystać z uprawnień zastrzeżonych dla związków zarejestrowanych.

Jak wynika z art. 15, rejestracja związku zawodowego rozstrzyga tylko o osobowości prawnej, a nie o fakcie powstania związku. Teresa Liszcz jest zdania, iż rejestracja nie jest konieczna do powstania związku zawodowego, lecz jest przesłanką nabycia przez związek zawodowy osobowości prawnej. Wniesienie wniosku o rejestrację pełni funkcję podobną do notyfikacji.

Utrata mocy obowiązującej uchwały o utworzeniu związku zawodowego w związku z jego niezgłoszeniem do KRS w ciągu 30 dni nie jest zniesieniem związku zawodowego od dnia powzięcia uchwały o jego utworzeniu, ale dopiero od dnia upływu wskazanego terminu. Do tego dnia związek zawodowy istnieje.

W okresie przed rejestracją związku zawodowego jego komitet jest organem tymczasowo zarządzającym sprawami związku, a także organem uprawnionym do jego reprezentowania, co potwierdził Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 16 stycznia 1996 r. (I PRN 85/95, OSNAPiUS 1997, z. 1, poz. 9). Jeżeli zatem ma prawo do reprezentowania związku zawodowego, to ma prawo do wyrażania jego zdania w sprawach pracowniczych.

W doktrynie spotyka się także odmienne zdanie – że związek zawodowy nabywa prawo do działania dopiero z chwilą rejestracji, z dniem wydania postanowienia o wpisie do KRS. Oparte ono jest na ww. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1996 r. (I PRN 85/95, OSNAPiUS 1997, z. 1, poz. 9). W uzasadnieniu SN uznał, że tworzenie związku zawodowego odbywa się etapami. Pierwszym jest podjęcie uchwały o powstaniu związku zawodowego, ale nie daje on związkowi zawodowemu żadnych praw. Drugi etap to wpis do KRS – z tym dniem związek nabywa uprawnienia do zgodnego z prawem wykonywania zadań określonych w statucie.