Realizacja testamentu po śmierci rodziców

Dziedziczenie testamentowe przed ustawowym

Wypada zacząć od tego, iż zasadą prawa spadkowego jest, że w przypadku pozostawienia przez spadkodawcę ważnego testamentu dziedziczenie na jego podstawie ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym.

Rozrządzenia testamentowe wywołują skutek prawny z chwilą śmierci. Fakt posiadania przez Panią testamentu nie oznacza, że nie musi Pani przeprowadzać postępowania spadkowego.

Przepisy prawa zawierają dwie dalsze drogi postępowania. Pierwszą z nich jest skierowanie do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy wniosku o otwarcie i ogłoszenie testamentu bądź skierowanie do sądu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku (bądź skorzystanie z usług notariusza, w takim wypadku akt przez niego sporządzony będzie miał skutek ten sam, co postanowienie sądu).

Złożenie testamentu w sądzie spadku lub u notariusza – realizacja woli rodziców

Treścią art. 646 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza. Kto bezzasadnie uchyla się od wykonania powyższego obowiązku, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę. Ponadto sąd spadku może nałożyć na uchylającego się grzywnę. Załącznikami są testament oraz akt zgonu zmarłego. Jak podkreśla się w literaturze, niedołączenie do wniosku o otwarcie i ogłoszenie testamentu oryginału dokumentu obejmującego tę czynność prawną jest brakiem formalnym w rozumieniu art. 130 § 1 w zw. z art. 13 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego.

Sąd dokona otwarcia i ogłoszenia testamentu, a następnie powiadomi osoby, których dotyczą rozrządzenia testamentowe.

W sytuacji złożenia testamentu u notariusza notariusz w ramach prowadzonego postępowania dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, sporządzając w tym zakresie odrębny protokół.

Zgodnie z art. 649–653 sąd albo notariusz otwiera i ogłasza testament, gdy ma dowód śmierci spadkodawcy. Jest nim akt zgonu. W przypadku, gdy złożono kilka testamentów jednego spadkodawcy, otwiera się i ogłasza wszystkie, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych.

W protokole otwarcia i ogłoszenia testamentu opisuje się jego stan zewnętrzny oraz wymienia się jego datę, datę złożenia i osobę, która testament złożyła. Na testamencie zamieszcza się datę otwarcia i ogłoszenia.

O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku – celem złożenia oświadczeń, o których napiszę poniżej. Notariusz niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, przesyłając odpis sporządzonego protokołu. W dalszej kolejności – konsekwencją pracy notariusza będzie sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia.

Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia przechowuje się w sądzie spadku, chyba że został złożony u notariusza. Jednakże na żądanie sądu spadku notariusz przesyła złożony testament temu sądowi.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu

Drugą możliwością jest złożenie – również do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy – wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu.

W toku postępowania sąd również dokona otwarcia i ogłoszenia testamentu, jeżeli wcześniej nie nastąpiło. Osoby powołane do spadku w testamencie muszą złożyć stosowne oświadczenia dotyczące tego, czy przyjmują spadek, czy też nie. Tak więc Pani mama będzie musiała takie oświadczenie złożyć. Oświadczenia te mogą zostać złożone przed notariuszem, który wówczas sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, bądź w sądzie spadku w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym. Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Odrzucenie spadku

Odrzucenie spadku jest jedną z dróg postępowania spadkobiercy. Zgodnie z art. 1012 Kodeksu cywilnego może on przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Na podstawie art. 1022 k.c. spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy. Można również odrzucić spadek w ogóle.

W sytuacji dziedziczenia ustawowego w pierwszej kolejności dziedziczą dzieci w częściach równych.

Zgodnie z art. 1015 Kodeksu cywilnego oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Wyłączona jest możliwość odwołania złożonego oświadczenia. Termin ten dla spadkobierców rozpoczyna się z dniem, w którym dowiedzieli się oni o tytule swego powołania. Z reguły będzie to dzień dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy. Jednakże w przypadku odrzucenia spadku i posiadania dzieci przez osobę odrzucającą spadek, termin na złożenie przez dzieci oświadczenia liczy się od dnia, w którym jako spadkobierca powołany w dalszej kolejności do dziedziczenia po dowiedział się o odrzuceniu spadku przez osoby wyprzedzające go przy dziedziczeniu ustawowym (czyli dzieci zmarłego). Jeżeli dzieci są małoletnie, to uprzednio należy uzyskać zgodę sądu rodzinnego zezwalającą na dokonanie czynności przekraczającej zwykły zarząd majątkiem dziecka przez jego rodziców w przedmiocie złożenia oświadczenia dotyczącego spadku. Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Ten sześciomiesięczny termin jest zachowany, gdy przed jego upływem zostanie złożone oświadczenie w sądzie rejonowym lub przed notariuszem, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie.

Zgodnie z art. 1018 § 3 oświadczenie można złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym.

Obowiązkiem notariusza, a także sądu, gdy nie jest to sąd, w którego okręgu mieszkał spadkodawca jest niezwłoczne przesłanie oświadczeń, wraz z załącznikami, do sądu spadku.

Zgodnie z art. 641 Kodeksu postępowania cywilnego „oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:

1) imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania;

2) tytuł powołania do spadku;

3) treść złożonego oświadczenia”.

Powinno również zawierać wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych, jak również wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, oraz danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów. Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.

O przyjęciu lub odrzuceniu spadku zawiadamia się wszystkie osoby, które według oświadczenia i przedstawionych dokumentów są powołane do dziedziczenia, choćby w dalszej kolejności.

Skutkiem złożenia oświadczeń o przyjęciu spadku jest, zgodnie z art. 922, przejście praw i obowiązków zmarłego z chwilą jego śmierci na spadkobierców, czego potwierdzeniem jest postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź sporządzony przez notariusza akt poświadczenia dziedziczenia. Od tej chwili spadkobiercy, którzy przyjęli spadek, odpowiadają także za zaciągnięte przez zmarłego zobowiązania.