Realizacja testamentu, gdy jeden ze spadkobierców zmarł

Zapisy poszczególnych przedmiotów w testamencie przeliczone na udziały

W pierwszej kolejności zaznaczę, iż zapis, który Pani wskazała, a więc rozdysponowanie w testamencie wszystkich składników majątkowych należących do spadku, nie jest znany prawie polskiemu. Jest to bardzo częsty błąd testatorów.

Zgodnie z treścią art. 961 Kodeksu cywilnego (K.c.): Jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

Mając to na uwadze podnoszę, iż polskie prawo przewiduje dziedziczenie w częściach ułamkowych, a więc poprawnie babcia powinna dokonać zapisu, że np. Pani tata i Pani otrzymają ¼ majątku spadkowego, a pozostałe wnuczki także po ¼ każda.

Jeżeli natomiast tak się nie stało, podczas otworzenia testamentu i stwierdzenie nabycia spadku przed sądem – sąd i tak dokona powyższego przeliczenia, aby w postanowieniu nastąpił dział ułamkowy. W związku z tym zostanie dokonane oszacowanie nieruchomości wchodzących w skład spadku i na tej podstawie zostanie określony Państwa udział spadkowy.

Różnica pomiędzy spadkobiercą za zapisobiercą

Należy podnieść, iż powyższy przepis zawiera normę prawną, pozwalającą na dokonanie wykładni testamentu jak najbardziej zgodnie z wolą testatora. Norma interpretacyjna zawarta w tym przepisie pozwala bowiem na przyjęcie, że jeśli spadkodawca rozdysponuje (prawie) całym majątkiem w testamencie na rzecz jednej albo kilku osób, to osoby otrzymujące przysporzenia są spadkobiercami, a nie zapisobiercami zwykłymi. Taka wydaje się intencja testatora, który nie musi znać prawa spadkowego oraz różnic między powołaniem do spadku i ustanowieniem zapisu zwykłego. Ponadto taka interpretacja chroni osoby uzyskujące przysporzenia na podstawie aktu ostatniej woli – nie ulega wątpliwości, że status prawny spadkobierców jest silniejszy niż zapisobierców zwykłych. Po pierwsze, uzyskują oni prawa rzeczowe do spadku ex lege w chwili jego otwarcia, a nie tylko roszczenie o wykonanie zapisu zwykłego. Po drugie, mają swobodę co do sposobu przyjęcia spadku, co niweluje ryzyko wynikające z ponoszenia przez spadkobierców, w przeciwieństwie do zapisobierców zwykłych, odpowiedzialności za długi spadkowe (zapisobiercy zwykli de facto pośrednio również ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe, ponieważ w sytuacji, gdy pasywa przewyższają aktywa spadku, spadkobiercy nie odpowiadają za wykonanie zapisów – art. 1033 K.c.).

Spadkobierca testamentowy nie może lub nie chce dziedziczyć – przyrost udziałów

W zakresie natomiast śmierci jednego ze spadkobierców testamentowych, czyli Pani taty, w braku istnienia odmiennego zapisu w testamencie zastosowanie będzie miał art. 965 K.c., zgodnie z którym: „Jeżeli spadkodawca powołał kilku spadkobierców testamentowych, a jeden z nich nie chce lub nie może być spadkobiercą, przeznaczony dla niego udział, w braku odmiennej woli spadkodawcy, przypada pozostałym spadkobiercom testamentowym w stosunku do przypadających im udziałów (przyrost).

Instytucja przyrostu to jeden z klasycznych elementów prawa spadkowego. Służy, obok substytucji, uregulowaniu sytuacji, kiedy powołany spadkobierca testamentowy nie chce lub nie może dziedziczyć. Chociaż ustawodawca potencjalnie dopuszcza dziedziczenie części spadku na podstawie ustawy, a części na podstawie testamentu (art. 926 § 3 K.c.), to jednak preferuje, aby w konkretnym przypadku zastosowano tylko jeden z tych reżimów. Przyjmuje założenie, że jeśli spadkodawca decyduje się powołać spadkobierców w akcie ostatniej woli, to jego celem jest wyłączenie od dziedziczenia spadkobierców ustawowych. Brak możliwości albo woli dziedziczenia u jednego z powołanych mógłby, przynajmniej w części, ten cel udaremnić, stąd wprowadzono przyrost. W wyniku zastosowania art. 965 K.c. udział w spadku przypadający na spadkobiercę, który nie chce lub nie może dziedziczyć, jest proporcjonalnie dzielony między pozostałych spadkobierców testamentowych – nie trafia nigdy do spadkobierców ustawowych.

Z uwagi więc na powyższe, udział Pani taty zostanie rozdzielony proporcjonalnie do udziałów pozostałych spadkobierców testamentowych. Czyli część Pani taty zostanie rozdzielona pomiędzy Panią i Pani siostrami ciotecznymi.

Oszacowanie udziałów, stwierdzenie nabycia spadku, dział spadku

Wobec zapisu testamentowego należy więc podnieść, iż w pierwszej kolejności konieczne jest oszacowanie Państwa udziałów, a następnie dopiero dokonanie przyrostu. Z uwagi na brak określenia udziałów stwierdzenie nabycia spadku będzie wymagało raczej drogi sądowej. Natomiast gdy udziały będą już wskazane, dział może nastąpić sądownie lub notarialnie – zgodnie z Państwa wolą. Zatem po zakończeniu postępowania o stwierdzeniu nabycia spadku i określeniu Państwa udziałów będą mogli Państwo dokonać działu spadku – zgodnie z Państwa wolą, czy też zapisami testamentu.