Przywrócenie terminu do odrzucenia spadku

Termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Zgodnie z prawem spadkowym spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy z mocy prawa. W opisanym przypadku dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Do nabycia praw i obowiązków spadkowych nie jest potrzebne żadne oświadczenie. Jednak takie nabycie nie ma charakteru definitywnego.

Zgodnie z art. 1012 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93) – spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że składający oświadczenie traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Niezmiernie ważny jest fakt, że oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może zostać złożone w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swojego powołania. Do chwili złożenia oświadczenia nabycie spadku ma charakter tymczasowy.

Gdzie składa się oświadczenie o odrzuceniu spadku?

Oświadczenie powyższe składa się przed sądem lub notariuszem.

Jeśli bowiem termin ten nie zostanie dochowany, osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych jest traktowana jak przyjmujący spadek wprost, a więc bez ograniczenia dziedziczenia długów spadkowych (według stanu prawnego obowiązującego na dzień śmierci Pana mamy).

Jak wynika z opisu sprawy, na skutek odrzucenia przez Pana spadku po mamie przypadł on Pańskiej córce i Pana rodzeństwu. Zatem osoby te odpowiadają też za długi spadkowe, wierzyciel może dochodzić całości długu od każdego spadkobiercy. Po spłacie całości przez jednego ze spadkobierców ten, który spłacił, może dochodzić zwrotu od pozostałych spadkobierców.

Czy można przywrócić termin na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku?

Ponieważ termin sześciomiesięczny, o którym mówi przytoczony wyżej przepis art. 1015 K.c., jest tzw. terminem zawitym – nie podlega on przywróceniu.

Jest jednak inna możliwość. Zgodnie z art. 1019 K.c., jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

• uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;
• spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w ten sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Pana córka musiałaby zatem udowodnić przed sądem, że pozostawała pod wpływem błędu, polegającego na braku wiedzy o składzie spadku (w tym zwłaszcza o długach spadkowych) i przez to spadku w odpowiednim czasie nie odrzuciła.

W orzeczeniu Sąd Najwyższy wyjaśnił, że prawnie doniosłym błędem pozwalającym na uchylenie się spadkobiercy od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia co do spadku może być brak wiedzy o rzeczywistym stanie spadku, jednak błąd ten musi być „usprawiedliwiony okolicznościami sprawy” (post. SN z 30 czerwca 2005 r., IV CK 799/2004, „LexPolonica” nr 394638, OSNC 2006, nr 5, poz. 94). Innymi słowy chodzi o ogół okoliczności faktycznych sprawy usprawiedliwiających Pana córkę, że oświadczenia o odrzuceniu spadku nie złożyła ze względu np. na odległość utrudniającą pełne rozeznanie w sprawie, okoliczność, czy miała z babcią bieżący kontakt, co byłoby istotne dla oceny, czy zmarła zataiła przed swoimi spadkobiercami posiadane długi, czy o nich mówiła itd. Trudno tu wskazać wszystkie okoliczności, które mogłyby mieć znaczenie dla sądu. Chodzi po prostu o uprawdopodobnienie sądowi, że uwzględniając wszystkie okoliczności sprawy Pana córka zrobiła cokolwiek, aby zbadać, co składało się na spadek po babci, czy obiektywnie mogła mieć jakieś podejrzenia co do długów (uwzględniając również wiek swojej babci, stan zdrowia i jej zdolności percepcji).

Prawo do uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku wygasa, w przypadku błędu, po upływie roku od jego wykrycia. Może tutaj Pana córka powoływać się na okoliczność, iż o zadłużeniu babci dowiedziała się dopiero z pisma od wierzyciela wzywającego ją do zapłaty. Wskazanym jest zatem możliwie szybkie wystąpienie do sądu.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Przypominam, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem, przy czym spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Sądem właściwym jest sąd spadku, czyli sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy (art. 628 Kodeksu postępowania cywilnego).

Zgodnie z art. 690 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego – w razie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku sąd przeprowadza rozprawę. Przeprowadzenie rozprawy ma na celu ustalenie, czy w konkretnej sprawie oświadczenie zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby. Ciężar dowodu spoczywa na spadkobiercy. Gdyby Pana córka przekonała sąd – zatwierdzi on uchylenie się jej od skutków prawnych złożonego oświadczenia (lub oświadczenia niezłożonego ze skutkami z art. 1015 K.c.).

Jeśli sąd uzna skuteczność odrzucenia przez Pana córkę spadku po jej babci, to sprawa się dla niej zamknie, ale wówczas spadek ewentualnie przejdzie na dzieci córki. Zatem w miejsce Pana córki wejdą jej dzieci, przy czym dla niech czas na odrzucenie spadku zacznie biec od dnia, w którym Pana córka odrzuci spadek i będzie to kolejne 6 miesięcy czasu. Jeżeli dzieci są małoletnie to zgodę na odrzucenie spadku w ich imieniu musi wydać sąd rodzinny.

* Opis sprawy z września 2016 r.