Przymusowe leczenie lub ubezwłasnowolnienie dorosłej córki

Przymusowe leczenie osoby pełnoletniej

Nie określił Pan, co jest zasadniczym celem działań Pana i żony – czy przymusowe rozpoczęcie leczenia córki, czy jej ubezwłasnowolnienie ukierunkowane na ochronę jej osoby i majątku poprzez ustanowienie dla niej kuratora czy opiekuna.

W tym kontekście informuję, że przymusowe leczenie osoby pełnoletniej w Polsce jest dość trudne.

Można hospitalizować pacjenta w szpitalu psychiatrycznym zgodnie z ustawą z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego. Zgodnie z art. 23 tej ustawy „osoba chora psychicznie [także dotknięta zaburzeniami psychicznymi na skutek stanów chorobowych jak anoreksja czy narkomania] może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób”. O przyjęciu decyduje lekarz, który następnie zawiadamia kierownika szpitala oraz sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala. W przypadku, gdy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia, jednak dotychczasowe zachowanie osoby chorej psychicznie wskazuje na to, że nieprzyjęcie jej do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie jej stanu zdrowia lub z powodu choroby nie jest w stanie zaspokajać podstawowych potrzeb życiowych, rodzina pacjenta, na podstawie art. 29, może złożyć wniosek o leczenie do rejonowego sądu opiekuńczego, załączając do wniosku zaświadczenie lekarza psychiatry, uzasadniające konieczność leczenia.

Czy osobę pełnoletnią uzależnioną od środków odurzających można zmusić do leczenia?

Równocześnie osobę uzależnioną od środków odurzających (pisał Pan o tym w swojej informacji w kontekście narkotyków) można zmusić do leczenia tylko, gdy jest niepełnoletnia.

Szersze możliwości przymusowego leczenia Państwa córki mogłoby nieść jej ubezwłasnowolnienie. Opiekun czy kurator osoby ubezwłasnowolnionej składa większość oświadczeń i dokonuje większości czynności prawnych za taką osobę. W szczególności czynność prawna (zawarcie umowy, jednostronna darowizna itd.) dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do czynności prawnych (np. ubezwłasnowolnioną całkowicie), jest nieważna.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie

Postępowanie sądowe w sprawie o ubezwłasnowolnienie toczy się według ogólnych zasad cywilnego postępowania nieprocesowego, uregulowanego przepisami Kodeksu postępowania cywilnego.

Ubezwłasnowolnionym całkowicie może być osoba pełnoletnia, która „wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem” (art. 13 Kodeksu cywilnego).

Ubezwłasnowolnionym częściowo może być osoba pełnoletnia z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych. W sprawach tych właściwy jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.

Kto może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie?

Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

1. małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2. jej krewni w linii prostej (np. rodzice) oraz rodzeństwo;
3. jej przedstawiciel ustawowy.

Stąd więc ewentualny wniosek złożony przez któregoś z Państwa jest formalnie dopuszczalny, a skutecznie złożony prowadziłby do wszczęcia postępowania w sprawie ubezwłasnowolnienia.

W świetle przedstawionych przez Pana faktów muszę wskazać, że kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze (tzn. wiedząc lub mając uzasadnione powody by przypuszczać, że wniosek o ubezwłasnowolnienie nie zostanie uwzględniony przez sąd) lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny do jednego tysiąca złotych (art. 545 § 4 Kodeksu postępowania cywilnego).

Ryzyko wydania przez sąd rozstrzygnięcia nieodpowiadającego sytuacji – w tym orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu pomimo braku po temu podstaw – jest znikome, bowiem osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd zawsze jest obowiązany wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie odbywa się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa, przy czym Pan jako uczestnik postępowania będzie mógł być obecny. Innymi słowy, w toku postępowania osoba, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, musi być zbadana przez biegłego lekarza psychiatrę lub neurologa, a także psychologa.

Doradca tymczasowy dla osoby której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie

Skoro wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczyć miałby osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, gdy uzna to za konieczne dla ochrony jej osoby lub mienia, co w sprawie Państwa córki być może miałoby uzasadnienie. Doradcą tymczasowym należy ustanowić przede wszystkim małżonka, krewnego lub inną osobę bliską, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na dobro osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Stwierdzić jednak należy, że postępowanie w sprawie ubezwłasnowolnienia potrwałoby zapewne przynajmniej kilka miesięcy (w zależności od sądu). Dlatego szybszą drogą działania (i chyba najbardziej wartą polecenia w tej trudnej sytuacji) byłoby oparcie się w sprawie na art. 23 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Jak pisałem, zgodnie z tą ustawą osoba chora psychicznie (osobą chorą psychicznie jest osoba wykazująca zaburzenia psychotyczne, które mogą znacznie upośledzić procesy postrzegania rzeczywistości, emocjonalne, myślenia oraz zdolność do dokonywania racjonalnych wyborów, albo rażąco zaburzać zachowanie) może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób. Skoro córka podejmowała próby samobójcze i dalej takimi próbami grozi, w mojej ocenie zachodzą podstawy do zastosowania tego przepisu – jest duża szansa, że przymusowe leczenie córki dojdzie do skutku. W szpitalu winni zaś zapewnić warunki, by uniemożliwić Państwa córce jakiekolwiek samookaleczenie.

Umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym osoby bez jej zgody

O przyjęciu do szpitala psychiatrycznego decyduje lekarz, który następnie zawiadamia kierownika szpitala oraz sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala. Dlatego w pierwszej kolejności powinniście Państwo skontaktować się ze szpitalem tego typu najbliższym miejsca zamieszkania córki (to najbardziej praktyczne rozwiązanie) i przedstawić kompetentnemu lekarzowi Państwa sprawę (z powołaniem się na wskazane przeze mnie przepisy prawa), prosząc o wskazanie dalszego trybu postępowania.

W przypadku, gdy lekarz będzie się upierał, że nie ma bezpośredniego zagrożenia życia Państwa córki, i odmówi przyjęcia jej do szpitala, pozostanie Państwu:

1. na podstawie art. 29 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego złożyć wniosek o leczenie do rejonowego sądu opiekuńczego, załączając do wniosku zaświadczenie lekarza psychiatry, uzasadniające konieczność leczenia (musielibyście Państwo posiadać takie wcześniejsze zaświadczenie lub skłonić córkę choćby podstępem do takiego badania) lub
2. złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie córki z wnioskiem o ustanowienie dla niej doradcy tymczasowego (nie byłoby tu wymagane wtedy uprzednie badanie psychiatryczne, wystarczyłyby inne dokumenty dotyczące stanu zdrowia córki. Badania lekarskie zarządziłby sąd w toku postępowania).

Badania lekarskie zasadniczo mogą być prowadzone tylko dobrowolnie, za zgodą badanej osoby. Tylko jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody, wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego (opiekuna, rodzica), a gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe – zezwolenie sądu opiekuńczego. Jeżeli jednak m.in. osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, sprzeciwia się czynnościom medycznym, poza zgodą jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo w przypadku niewyrażenia przez nich zgody wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego (art. 32 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty).

Skoro jednak Państwa sytuacja wymaga natychmiastowego działania, możecie Państwo wobec lekarza spróbować powołać się na art. 33 cytowanej już ustawy, zgodnie z którym badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia (w tym zaburzenia psychiczne) lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.