Przestępstwo popełnione za granicą

Pociągnięcie polskiego obywatela do odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą

Polskie prawo karne opiera się na zasadzie narodowości podmiotowej, zwanej także zasadą obywatelstwa. Zasada ta wyrażona jest w art. 109 Kodeksu karnego (dalej: K.k.), według którego ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą. Zgodnie z tą zasadą, niezależnie od tego, na terenie którego kraju obywatel polski popełnił przestępstwo, w razie powrotu do Polski będzie odpowiadał za nie według prawa polskiego.

Ustawodawca wychodzi z założenia, że obowiązkiem obywateli polskich, niezależnie od tego, gdzie się znajdują, jest przestrzeganie prawa polskiego (postanowienie SN z 20 listopada 1991 r., I KZP 29/91). Aby doszło jednak do pociągnięcia polskiego obywatela do odpowiedzialności za przestępstwo popełnione za granicą, spełniony musi być jeszcze jeden obowiązkowy warunek. Warunek taki ustanowiony jest w art. 111 § 1 K.k., według którego odpowiedzialność wchodzi w grę tylko wówczas, gdy czyn stanowi przestępstwo także w miejscu jego popełnienia. Oznacza to, że zachowanie obywatela polskiego musi być zabronione przez ustawę karną zarówno za granicą, jak i w kraju.

Wyjątkowo zasada „podwójnej karalności” nie musi zostać spełniona, jeśli przestępstwo popełnione przez obywatela polskiego za granicą godzi w dobra wymienione w art. 112 (tj. przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej, przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym, przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego, przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej).

Zgodnie z art. 109 K.k. obywatel polski za granicą obowiązany jest przestrzegać całokształtu polskiego ustawodawstwa karnego, tzn. wszystkich przepisów karnych zawartych w Kodeksie karnym, jak też w ustawach szczególnych, bez względu na przedmiot ochrony określony w tych przepisach. Wszystkie polskie przepisy karne, niezależnie od chronionego w nich przedmiotu, są wiążące dla obywatela polskiego, przebywającego za granicą (postanowienie SN z 20 listopada 1991 r., I KZP 29/91).

Zastosowanie rozwiązania przewidzianego w art. 111 K.k. jest uzależnione od ustalenia, że przestępstwo przez obywatela polskiego zostało popełnione za granicą. W wypadku bowiem popełnienia przestępstwa przez obywatela polskiego na terenie Polski nie ma potrzeby ustalania, czy konkretne zachowanie stanowi także przestępstwo poza granicami państwa polskiego, nawet wówczas, gdyby dalsze czynności sprawcze, niemające już znaczenia dla przyjętej kwalifikacji prawnej, zostały wykonane przez inną osobę, ale już poza terytorium Polski (wyrok SA w Łodzi z 24 stycznia 2002 r., II AKa 240/01).

Oznacza to więc, że jeśli popełni Pani czyn zabroniony poza granicami kraju, a czyn ten będzie jednocześnie zabroniony zarówno w Polsce, jak i w tym kraju, to poniesie Pani odpowiedzialność za to działanie.

Jeżeli czyn, którego by się Pani dopuściła, zabroniony będzie jedynie za granicą, to polski wymiar sprawiedliwości nie podejmie żadnych działań, nawet jeżeli organy ścigania już wcześniej obserwowały Pani postępowanie.

Zaliczenie przez polski sąd kary wymierzonej za granicą

Może się zdarzyć, że najpierw za dany czyn zostanie Pani oskarżona za granicą, a następnie postępowanie poprowadzi sąd polski, który również wyda wyrok skazujący (art. 114 § 1 K.k.). W takiej jednak sytuacji sąd polski zaliczy karę orzeczoną przez sąd zagraniczny na poczet „swojej” kary. Zaliczeniu na poczet kary podlega okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą, jak też i wykonywana tam kara. Niezależnie więc od rodzaju bądź powagi sprawy będzie Pani sądzona przez sąd polski i zagraniczny.

Coraz częściej sądy międzynarodowe współpracują ze sobą, dzięki czemu prowadzone jest tylko jedno postepowanie sądowe. Podstawę do takiego działania daje Kodeks postepowania karnego (w skrócie: K.p.k.). Zgodnie z art. 590 K.p.k. w sprawie o przestępstwo popełnione za granicą przez obywatela polskiego Minister Sprawiedliwości zwraca się, jeżeli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, do właściwego organu państwa obcego z wnioskiem o przekazanie ścigania albo może przyjąć taki wniosek od właściwego organu państwa obcego. Przejęcie ścigania może mieć miejsce tylko w sprawie o przestępstwo popełnione za granicą.

Przejęcie ścigania za przestępstwo popełnione za granicą

Przesłanką uzasadniającą przejęcie ścigania jest interes wymiaru sprawiedliwości, który ma przemawiać za przejęciem ścigania przez polskie ograny wymiaru sprawiedliwości. Konieczne jest tu uwzględnienie wagi przestępstwa i przewidywanej kary, sytuacji osobistej oskarżonego oraz charakteru sprawy. Interes wymiaru sprawiedliwości może wiązać się z jurysdykcją sadów polskich wobec obywatela polskiego (art. 109 i 112-113 K.k.), związkiem miedzy czynem, o który toczy się postepowanie w Polsce, a przestępstwem zarzuconym danej osobie za granicą (§ 1 pkt 4) czy względami humanitarnymi i możliwością połączenia ewentualnych kar, gdy dana osoba odbywa już kare w Polsce, co wydłuża czas ewentualnego przekazania jej za granicę bądź przejęcia z zagranicy tam skazanego, gdy ma on odbywać karę także w Polsce (§ 1 pkt 3).

Popełnienie przestępstwa za granicą a kraj wykonywania wyroku

Kwestia kraju wykonywania wyroku uregulowana zaś jest w Kodeksie postępowania karnego w rozdziałach 66 oraz 66f-i. Zgodnie z nimi „w razie prawomocnego skazania obywatela polskiego przez sąd państwa obcego na karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu albo prawomocnego orzeczenia wobec obywatela polskiego środka polegającego na pozbawieniu wolności, Minister Sprawiedliwości może wystąpić do właściwego organu tego państwa z wnioskiem o przejęcie skazanego albo osoby, wobec której orzeczono środek, w celu wykonania kary pozbawienia wolności lub środka w Rzeczypospolitej Polskiej. W razie prawomocnego skazania przez sąd państwa obcego obywatela polskiego, osoby mającej miejsce stałego pobytu, posiadającej mienie lub prowadzącej działalność zawodową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, na grzywnę lub w razie prawomocnego orzeczenia wobec niej zakazu zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakazu prowadzenia pojazdów, przepadku albo środka zabezpieczającego niepolegającego na pozbawieniu wolności, Minister Sprawiedliwości może wystąpić do właściwego organu tego państwa z wnioskiem o przejęcie orzeczenia do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej”.

Przejęcie orzeczenia do wykonania w Rzeczypospolitej Polskiej jest niedopuszczalne, jeżeli:

• orzeczenie nie jest prawomocne albo nie podlega wykonaniu;
• wykonanie orzeczenia mogłoby naruszać suwerenność, bezpieczeństwo lub porządek prawny Rzeczypospolitej Polskiej;
• skazany na karę pozbawienia wolności lub osoba, wobec której orzeczono środek polegający na pozbawieniu wolności, nie wyraża zgody na przejęcie;
• skazany na grzywnę albo wobec którego orzeczono przepadek, niezamieszkujący na stałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nie posiada mienia na jej terytorium;
• czyn wskazany we wniosku nie stanowi czynu zabronionego według prawa polskiego;
• zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 604 § 1 pkt 2, 3 i 5.

Po przejęciu orzeczenia do wykonania sąd określa kwalifikację prawną czynu według prawa polskiego oraz karę i środek podlegające wykonaniu.  

W związku z tym gdyby doszło do skazania Pani poza granicami Polski, ma Pani prawo domagać się odbycia kary w Polsce. Należy pamiętać, że Konwencja o przekazywaniu osób skazanych, sporządzona w Strasburgu w 1983 r. (Dz. U. z 1995 r. Nr 51, poz. 279 i 280) wraz z protokołem dodatkowym z 18 grudnia 1997 r. stanowi dodatkowo, że państwo skazania winno zapewnić, aby zgoda skazanego wyrażona była dobrowolnie i ze świadomością skutków prawnych przejęcia (art. 7). Przekazanie może dotyczyć osób, których okres kary do odbycia wynosi co najmniej 6 miesięcy, a w wyjątkowych wypadkach – także gdy jest on krótszy (art. 3 ust. 1 lit. c i ust. 2).