Przerwa w pracy

Czy przygotowanie się do pracy (przebranie w ubranie robocze) jest czasem pracy?

Czas pracy w Kodeksie pracy (skrótowo: K.p.) został przedstawiony jako czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.

Na temat tego, czy przygotowanie się do pracy (przebranie w ubranie robocze) jest czasem pracy, czy też nie, można znaleźć różne opinie. Bardziej jednolite jest stanowisko dotyczące przygotowania miejsca pracy (podłączanie maszyn itp.). W tym przypadku raczej wszyscy zgadzają się, ze czas poświęcony na te czynności musi być wliczany do czasu pracy.

Kwestię zaliczenia pewnych sytuacji do czasu pracy należy rozważyć z uwzględnieniem wyżej przytoczonej definicji.

Zgodnie z komentarzem do art. 128 K.p. autorstwa Marii Teresy Romer pozostawanie do dyspozycji pracodawcy (co jest kluczowym elementem definicji czasu pracy) oznacza, że pracownik jest gotów do świadczenia pracy, a więc znajduje się w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę do świadczenia pracy. Na podstawie art. 22 § 1 K.p. to pracodawca decyduje zarówno o czasie pracy, jak i o miejscu, w którym praca ma być świadczona. Zawarta w tym przepisie definicja stosunku pracy stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę. Samo przebywanie pracownika w miejscu, w którym ma świadczyć pracę, nie jest równoznaczne z gotowością do pracy. Jako przykład podaje się pracownika, który wprawdzie stawił się w miejscu pracy, ale w stanie nietrzeźwości. Takiej osoby nie można uznać za pozostającą w gotowości do pracy.

Czy czas w którym pracownik nie jest jeszcze przygotowany do podjęcia pracy ale przebywa na terenie zakładu pracy powinien być wliczony do czasu pracy?

W przypadku prac, do których niezbędne jest osobiste szczególne przygotowanie się pracownika, według niektórych praktyków czas, w którym pracownik nie jest jeszcze przygotowany do podjęcia pracy, ale przebywa na terenie zakładu, nie może być wliczony do czasu pracy. Jeśli praca wymaga stroju ochronnego, to zgodnie z przepisami o bezpieczeństwie i higienie pracy pracodawca nie ma prawa dopuścić do wykonywania pracy osoby, która nie jest ubrana w taki strój. Nie można zatem powiedzieć, że jest ona gotowa świadczyć umówioną pracę.

Zgodnie z interpretacjami dotyczącymi omawianej kwestii do czasu pracy nie są wliczane czynności, podczas których pracownik przygotowuje się do pracy. Takim przygotowaniem jest np.: przebranie się w odzież roboczą, ochronną, przygotowanie ciepłego napoju przed rozpoczęciem pracy na swoim stanowisku. Te czynności nie są zaliczane do czasu pracy, chyba że pracodawca postanowi w regulaminie pracy inaczej.

Z drugiej strony może się Pani spotkać także z opiniami, że jest inaczej – że przygotowanie się do pracy stanowi pozostawanie w gotowości do pracy zaliczanej do czasu pracy. W tym tonie wypowiada się na przykład Państwowa Inspekcja Pracy, która w poradniku dla pracowników młodocianych precyzuje definicję czasu pracy i wyjaśnia, że czas potrzebny na przygotowanie się do pracy jest również czasem pracy.

Zaliczenie do czasu pracy przerwy w pracy

Do czasu pracy wlicza się na pewno przerwy w pracy, jeżeli przepisy prawa tak stanowią. Dopuszczalne jest także określenie przerw zaliczanych do czasu pracy w układach zbiorowych pracy, regulaminach, a także w indywidualnych umowach. Przerwy zaliczane do czasu pracy to między innymi:

• 15-minutowa przerwa na posiłek dla pracowników, których czas pracy wynosi co najmniej 6 godzin (art. 134 K.p.);
• pięciominutowa przerwa po każdej godzinie pracy przy obsłudze monitora ekranowego (§ 7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz. U. Nr 148, poz. 973);
• trzydziestominutowa przerwa na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek dla pracowników niepełnosprawnych (art. 17 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, j.t.: Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92);
• przerwy przy pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, czas przeznaczony na okresowe szkolenie z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przed dopuszczeniem pracownika do pracy (art. 237³ K.p.);
• zwolnienia od pracy związane z badaniami przeprowadzanymi w związku z ciążą pracownicy, w związku z karmieniem dziecka piersią (przerwy te są szczegółowo omówione przy odpowiednich przepisach).

Oprócz tych przykładowo wymienionych przerw, wynikających z odpowiednich przepisów prawa pracy, w układach zbiorowych pracy, regulaminach pracy czy indywidualnych umowach o pracę, mogą być ustalane inne jeszcze przerwy wliczane do czasu pracy. 

Przerwy w pracy dla pracowników wykonujących pracę w warunkach szkodliwych

O przerwach w pracy dla pracowników wykonujących pracę w warunkach szkodliwych stanowi art. 145 K.p., zgodnie z którym skrócenie czasu pracy poniżej norm określonych w art. 129 § 1 dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia może polegać na ustanowieniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy albo na obniżeniu tych norm. Wykaz prac, o których mowa w tym przepisie, ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Odpowiadając na Pani pytanie, należy zatem stwierdzić, że kwestia zaliczania przygotowania się do pracy do czasu prac jest interpretowana w różny sposób.

W przypadku konfliktu z pracodawcą można powoływać się na stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy, które jest przedstawione na jej stronie internetowej. Z drugiej strony trudno nie przyznać racji tezie, że skoro praca wymaga stroju ochronnego, to brak tego stroju nie może uzasadniać twierdzenia, że pracownik jest gotów do świadczenia pracy.

W kwestii przysługujących Pani przerw w pracy również należy odesłać do ustaleń z pracodawcą. Zgodnie z art. 145 K.p. to on wraz z pracownikami ustala jakie przerwy należne są w przypadku pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia. Przyjmuje się, że pracodawca ma obowiązek wyznaczyć stanowiska i przerwy lub skrócony czas pracy w przypadku wykonywania w zakładzie pracy w warunkach szkodliwych. Należy w tej kwestii odesłać do regulaminu pracy obowiązującego u danego pracodawcy. Na pewno przysługuje Pani piętnastominutowa przerwa na posiłek, wynika ona wprost z przepisów prawa pracy.