Znęcanie się fizyczne i psychiczne nad członkami rodziny

Znęcanie się psychiczne i fizyczne przez osobę bliską 

W zaistniałej sytuacji ma Pani niejako dwie drogi postępowania.

Pierwsza to dochodzenie roszczeń cywilnych za naruszenie dóbr osobistych. Zgodnie z art. 23 Kodeksu cywilnego (K.c.) dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego.

Zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych

Zgodnie z art. 24 ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.

Zgodnie natomiast z art. 448 K.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Na mocy tego przepisu może więc Pani przed sądem cywilnym domagać się zasądzenia na swoją rzecz zadośćuczynienia – jest ono jednym ze środków ochronnych dóbr osobistych. Zadośćuczynienie pieniężne to odpowiednia suma pieniężna przyznawana przez sąd z tytułu doznanej krzywdy temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone. Krzywdy polegają na ujemnych przeżyciach (cierpieniach fizycznych lub psychicznych) związanych z naruszeniem dobra osobistego pokrzywdzonego, nie można ich jednak mierzyć jednostkami pieniężnymi. Przyjmuje się więc, że takie zadośćuczynienie ma po prostu charakter kompensacyjny.

Zadośćuczynienie doznanemu uszczerbkowi fizycznemu czy też psychicznemu

Każdy może żądać, aby krzywdy, których doznaje w związku z naruszeniem jego dóbr osobistych, zostały w pewien sposób zrekompensowane – zadośćuczynienie doznanemu uszczerbkowi fizycznemu czy też psychicznemu ma nastąpić bądź przez świadczenie pieniężne na rzecz osoby, której dobro zostało naruszone, bądź na cel społeczny (zależy to od woli żądającego ochrony).

Druga możliwość, jaką Pani ma, to skierowanie sprawy na drogę postępowania karnego. Z przytoczonego w pytaniu stanu faktycznego wynika, że mogłoby tu wchodzić w grę:

1. stosowanie groźby karalnej z art. 190 § 1 Kodeksu karnego (K.k.),
2. zniewaga z art. 216 K.k.
3. oraz znęcanie się z art. 207 K.k.

Przestępstwo groźby karalnej

Przestępstwo groźby karalnej polega na grożeniu innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę jej najbliższego.

Art. 190 K.k. stanowi, że kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Uzasadniona obawa zachodzi wtedy, gdy pokrzywdzony, realnie oceniający sytuację, potraktuje groźbę poważnie i uwierzy w możliwość jej realizacji.

Znieważenie innej osoby

Z kolei znieważenie innej osoby jest nie tylko zachowaniem niegodnym, ale też przestępstwem skierowanym przeciwko godności osobistej człowieka. Zniewagą jest każde zachowanie uwłaczające tej godności, stanowiące przejaw lekceważenia oraz pogardy dla jednostki ludzkiej. W praktyce zniewaga najczęściej wypowiadana jest w formie wypowiedzi słownej (ustnej lub pisemnej). Sprawca w takiej sytuacji wypowiada pod adresem pokrzywdzonego znieważające go wulgaryzmy czy epitety.

Znęcanie fizyczne lub psychiczne

Natomiast znęcanie się może przybrać formę znęcania się fizycznego lub psychicznego. W pierwszym przypadku zachowanie sprawcy będzie polegało na zadawaniu cierpień fizycznych (jak np. bicie, duszenie czy inne zadawanie bólu), a także głodzeniu czy oziębianiu ciała ofiary. Znęcanie psychiczne polegać będzie na dręczeniu psychicznym, poprzez np. lżenie, wyszydzanie, straszenie lub zadawanie cierpień osobie.

Zawiadomienie policji lub prokuratury o fakcie popełnienia przestępstwa znęcania się przez osobę bliską

Przestępstwo znęcania się jest ścigane w trybie publicznoskargowym – jest ścigane z urzędu, konieczne jest jednak zawiadomienie policji lub prokuratury o fakcie popełnienia przestępstwa. Groźba karalna jest z kolei przestępstwem wnioskowym, tzn. konieczny jest tutaj wniosek o ściganie, złożony przez uprawniony podmiot.

Natomiast jeśli chodzi o tzw. środki przedprocesowe, o których Pani wspomina w pytaniu, to informuję, że przepisy prawa karnego pozwalają na stosowanie wobec sprawców przemocy w rodzinie (również psychicznej) zakazu kontaktowania się z pokrzywdzonym. Zgodnie z art. 14 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, jeżeli zachodzą przesłanki dla zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego o przestępstwo z użyciem przemocy (w tym psychicznej) lub groźby bezprawnej wobec członka rodziny, sąd może zamiast tymczasowego aresztowania zastosować dozór policji, pod warunkiem, że oskarżony opuści lokal, zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym, w wyznaczonym przez sąd terminie, i określi miejsce pobytu. W postępowaniu przygotowawczym może być zastosowany środek zapobiegawczy w postaci dozoru policji, który – w przypadku opuszczenia lokalu – może polegać również na powstrzymywaniu się od kontaktu z pokrzywdzonym w określony sposób.