Przekazanie gospodarstwa rolnego dla brata a zachowek dla rodzeństwa

Czy gospodarstwo przekazane przez rolnika następcy zalicza się do podstawy ustalania zachowku należnego uprawnionym?

Gospodarstwo rolne, które rodzice przekazali jednemu z dzieci, nie wchodzi w skład masy spadkowej po nich, ponieważ w chwili swojej śmierci żadne z rodziców nie było właścicielem tego gospodarstwa. Spadek to ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci.

Rozumiem, że rodzice przekazali gospodarstwo rolne jednemu z synów nie na podstawie umowy darowizny, a umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 268, z późn. zm.).

Odnośnie kwestii zaliczenia gospodarstwa przekazanego przez rolnika następcy do podstawy ustalania zachowku należnego spadkobiercom tegoż rolnika, należy stwierdzić, iż zgodnie z orzecznictwem sądów przy ustalaniu wartości spadku dla obliczenia zachowku należnego uprawnionym nie uwzględnia się wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy.

Umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego a prawo do zachowku

Ważnym orzeczeniem w tej kwestii jest uchwała Sądu Najwyższego – Izba cywilna z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91), gdzie Sąd przyjął stanowisko, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy na podstawie art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. z 1977 r. Nr 32, poz. 140) nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wskazał na niejednorodny charakter umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego następcy, zawierającej elementy prawa administracyjnego, ubezpieczeniowego i cywilnego, co przemawia przeciwko uznaniu, że z punktu widzenia uprawnień do zachowku umowa taka może być traktowana jako umowa darowizny.

Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006). Stwierdził on, iż umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego, wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa, ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego, a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 Kodeksu cywilnego.

Przekazanie gospodarstwa jednemu z dzieci w umowie darowizny a zachowek

W sytuacji, gdyby gospodarstwo rolne zostało przekazane umową darowizny (nie na podstawie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych), to osoby uprawnione (dzieci spadkodawcy) mogłyby żądać zapłaty określonej kwoty tytułem zachowku.

Na marginesie należy jednak dodać, że ewentualne roszczenie o zachowek należny po zmarłym w roku 1988 ojcu uległo już przedawnieniu. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (art. 1007 § 1 i 2) roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 3 lat od ogłoszenia testamentu, a w przypadku kiedy ma miejsce dziedziczenie ustawowe – z upływem 3 lat od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).