Przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę rolniczą a zachowek

Z Pani pytania wynika, że gospodarstwo rolne zostało przekazane Pani bratu w zamian za uzyskanie przez Pani mamę emerytury rolniczej. Przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę rolniczą następowało w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Przekazanie gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę rolniczą

Jeżeli zatem Pani mama zawarła z Pani bratem nie zwykłą umowę darowizny, a notarialną umowę przekazania gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę rolniczą, to będzie to dla Pani niekorzystna sytuacja. Orzecznictwo sądowe stoi bowiem na stanowisku, że takie przekazanie gospodarstwa nie jest uznawane za darowiznę i dlatego nie uwzględnia się wartości przekazanego gospodarstwa przy obliczaniu zachowku należnego osobie uprawnionej.

Wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku

W uchwale Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 19 lutego 1991 r. (sygn. akt. III CZP 4/91) stwierdzono, iż wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy nie uwzględnia się przy ustalaniu zachowku.

W wyroku z dnia 19 lipca 2006 r. (sygn. akt. VI ACa 99/2006) Sąd Apelacyjny w Warszawie wskazał, iż umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.), a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 K.c.

Sądy, odmawiając zaliczenia wartości gospodarstwa rolnego przekazanego następcy do spadku przy obliczaniu zachowku, powołują się przede wszystkim na niejednorodny charakter umowy z następcą, co powoduje, że takiej umowy nie można uznać za darowiznę.

Jest też drugi aspekt tej sprawy – śmierć Pani brata przed jego (i Pani) mamą. Z tego powodu, nawet gdyby darowizna gospodarstwa rolnego na rzecz Pani brata była zwykłą darowizną, a nie darowizną w zamian za emeryturę rolniczą, to i tak nie byłaby darowizną doliczaną do spadku. Nie jest to bowiem darowizną na rzecz spadkobiercy mamy, ani na rzecz uprawnionego do zachowku. Pani brat, skoro zmarł przed mamą, nie jest ani jej spadkobiercą, ani osobą uprawnioną do zachowku po mamie. Nie może być bowiem spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje (art. 927 § 1 K.c.). W obecnej sytuacji spadkobiercami ustawowymi po Pani mamie są: dzieci Pani zmarłego brata i Pani.